Anlatım Türleri Nedir, Özellikleri, Örnekleri…

ANLATIM TÜRLERİ (ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM; TARTIŞMACI ANLATIM,BETİMLEYİCİ ANLATIM,AÇIKLAYICI ANLATIM….)

  1. Öyküleyici anlatım: Bir anlatıcının bir olayı veya birbiriyle ilişkili birden çok olayı (olay örgüsünü) anlatması esasına dayanan bu anlatım türünde en önemli öğeler şunlardır: Olay, kişi, zaman, mekân, anlatıcı.
  2. Betimleyici anlatım: Betimleme, okuyucu­nun duyularıyla algılayabileceği bir nesne, kişi ya da mekânı, duyu organlarını kullanmadan kelimeler ara­cılığıyla algılaması ve bunları hayal gücüyle zihninde canlandırabilmesi için nesne, kişi ve mekânların bir anlatıcı tarafından ayrıntılı olarak tanıtılmasıdır.
  3. Coşku ve heyecana bağlı anlatım (Lirik anlatım): Heyecan, coşku, mutluluk, hüzün; dinî du­yarlılık, derin düşünce gibi daha çok soyut durumla­rın, okuyucuyu etkileyecek, duygulandıracak ve on­da hayranlık uyandıracak şekilde dile getirildiği me­tinlerde kullanılan anlatım türüne “coşku ve heyeca­na bağlı anlatım” denir.
  4. Destansı (Epik) anlatım: Destansı anlatım, tarihî olay ve kişilerin olağanüstülükler temelin­de, heyecan ve coşku uyandıracak şekilde anlatılma­sıdır. Destansı anlatımın çıkış noktası, doğal destan­lardır.
  5. Emredici anlatım: Anlatıcının, okuyucuyu bir iş yapmaya, bir eylemde bulunmaya, bir dav­ranışı gerçekleştirmeye zorladığı ya da okuyucu­ya bu konularda telkin ve önerilerde bulunduğu metinlerde kullanılan anlatım türüne “emredici an­latım” denir.
  6. Açıklayıcı anlatım: Açıklayıcı anlatım, oku­yucunun eksik ya da yanlış bildiği ya da hiç bilmedi­ği bir konuda, ona doğru ve yeni bilgiler sağlamayı ve onu bilgilendirmeyi amaçlayan metinlerde kulla­nılır. Açıklayıcı anlatımda yazar, okuyucuyu bir konu/ sorun hakkında aydınlatmayı ve bilgilendirmeyi temel öncelik olarak belirler. Yazdığı metinle bir belirsizliği ortadan kaldırmayı, bir karşıtlığa çözüm getirmeyi, ya da bir sorunu çeşitli açılardan irdelemeyi amaçlar. Bu tür metinlerde genellikle bir konu/sorunla ilgili niçin ve nasıl sorularının cevapları vardır.
  7. Öğretici anlatım: İnsanın doğuştan getirdi­ği davranış ve yeteneklerinin geliştirilmesi, değiştirilmesi, silinmesi ya da düzenlemesine öğrenme de­nir. Öğretici anlatım, öğrenme amacının gerçekleş­tirilmesini sağlamak amacıyla oluşturulan metinler­de kullanılan anlatım türüdür. Öğretici anlatımda, ya­pılan açıklamalar ve verilen bilgilerle kişide herhan­gi bir davranış ya da yeteneğin geliştirilmesi, de­ğiştirilmesi, silinmesi ya da düzenlenmesi amaç­lanır. Yani metin, açıklayıcı anlatıma göre daha so­mut beklentilerle kaleme alınır.
  8. Kanıtlayıcı anlatım: Kanıtlamak, bir düşün­ceye katılmama nedenini belirterek o düşünceden farklı bir düşünceyi ortaya koymak ve bu düşünce­nin başkalarınca kabul edilmesini sağlamaktır. Kanıt­layıcı anlatımın temel amacı, inandırma, aydınlatma, kendi görüşünü bir başkasına kabul ettirmedir Açıklayıcı anlatımda bilgilendirme ve öğretme; kanıt­layıcı anlatımda doğru bilinenlerin yanlış, yanlış bilinenlerin de doğru olduğunu kanıtlama amacı vardır.
  9. Tartışmacı anlatım: Tartışmacı anlatım, bir­çok açıdan kanıtlayıcı anlatımla benzerlik gösterir. Bu anlatım türüyle oluşturulan metinlerde çoğunlukla güncel olay, konu ve sorunlar; söz dalaşı ya da ka­lem kavgası olarak da nitelendirilebilecek bir üs­lupla ele alınır. Bu anlatım türünde ahlak, din ve top­lumla ilgili genel tutumlar değerlendirilir, yanlışlıklar ortaya konulup bazı tutum ve görüşler hiçe sayılır. Bu tür metinlerde, eleştirilen tarafı düşman gibi gör­me ve onun görüşlerini zorlama ya da kışkırtmaya dayalı bir kanıtlanma biçimiyle çürütme ve o kişi­yi gülünç duruma düşürme amacı vardır.
  10. Düşsel (Fantastik) anlatım: Düşsel anla­tım, tamamen hayal öğesine dayanır. Gerçek dün­yanın olmazları, imkânsızları, gerçek dışılıkları; bu anlatım türüyle oluşturulan metinlerde birer gerçe­ğe dönüşür. Düşsel anlatımla oluşturulan metinlerde olağanüstü yeteneklere sahip kahraman, büyücü, cadı ve yaratıklara, gerçek dışı durum ve olaylara, bilimsel ve güncel bilgiyle açıklanamayacak hat­ta çoğunlukla bunlarla çelişecek durum, eylem ve nesnelere sıkça rastlanır. Masallar ve efsaneler fan­tastik metinlerin çıkış noktası sayılabilir.
  11. Gelecekten söz eden anlatım: Adından da anlaşılacağı üzere bu anlatım türü; gelecekten ha­ber veren, daha sonra gerçekleşecek olay ve du­rumlarla ilgili tahminlerde ve varsayımlarda bulu­nan metinlerde kullanılır. Yazarın temel amacı, oku­yucuyu daha sonra gerçekleşecek bazı olaylarla ilgili olarak önceden bilgilendirmektir. Bu anlatım türüyle oluşturulan metinlerin bir kısmı bilimsel öl­çütlere; bir kısmı da bilim kurguya, kehanetlere, dinsel, felsefi ve siyasi görüşlere dayanır.
  12. Söyleşmeye bağlı anlatım: Söyleşmeye bağlı anlatım, metinlerin konuşmalardan (diyalog ve monologlardan) oluşan bölümlerinde ve günlük ha­yatta konuşmalarla gerçekleştirilen her tür iletişimde kullanılan anlatım türüdür.
  13. Mizahi anlatım: Güldürme öğesinin ön planda tutulduğu metinlerde kullanılan anlatım türü­ne mizahi anlatım denir. Bir kişinin normalden sapan davranışlarını kendisinin normal sayması, yaptığı ey­lemin doğruluğundan emin olması, düştüğü durumu yadırgamaması, bu nedenle de sakin olması ve yaşa­dıklarını olağanmış gibi karşılaması, gülünçlüğü do­ğurur.