ANLATIM TÜRLERİ (ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM; TARTIŞMACI ANLATIM,BETİMLEYİCİ ANLATIM,AÇIKLAYICI ANLATIM….)
- Öyküleyici anlatım: Bir anlatıcının bir olayı veya birbiriyle ilişkili birden çok olayı (olay örgüsünü) anlatması esasına dayanan bu anlatım türünde en önemli öğeler şunlardır: Olay, kişi, zaman, mekân, anlatıcı.
- Betimleyici anlatım: Betimleme, okuyucunun duyularıyla algılayabileceği bir nesne, kişi ya da mekânı, duyu organlarını kullanmadan kelimeler aracılığıyla algılaması ve bunları hayal gücüyle zihninde canlandırabilmesi için nesne, kişi ve mekânların bir anlatıcı tarafından ayrıntılı olarak tanıtılmasıdır.
- Coşku ve heyecana bağlı anlatım (Lirik anlatım): Heyecan, coşku, mutluluk, hüzün; dinî duyarlılık, derin düşünce gibi daha çok soyut durumların, okuyucuyu etkileyecek, duygulandıracak ve onda hayranlık uyandıracak şekilde dile getirildiği metinlerde kullanılan anlatım türüne “coşku ve heyecana bağlı anlatım” denir.
- Destansı (Epik) anlatım: Destansı anlatım, tarihî olay ve kişilerin olağanüstülükler temelinde, heyecan ve coşku uyandıracak şekilde anlatılmasıdır. Destansı anlatımın çıkış noktası, doğal destanlardır.
- Emredici anlatım: Anlatıcının, okuyucuyu bir iş yapmaya, bir eylemde bulunmaya, bir davranışı gerçekleştirmeye zorladığı ya da okuyucuya bu konularda telkin ve önerilerde bulunduğu metinlerde kullanılan anlatım türüne “emredici anlatım” denir.
- Açıklayıcı anlatım: Açıklayıcı anlatım, okuyucunun eksik ya da yanlış bildiği ya da hiç bilmediği bir konuda, ona doğru ve yeni bilgiler sağlamayı ve onu bilgilendirmeyi amaçlayan metinlerde kullanılır. Açıklayıcı anlatımda yazar, okuyucuyu bir konu/ sorun hakkında aydınlatmayı ve bilgilendirmeyi temel öncelik olarak belirler. Yazdığı metinle bir belirsizliği ortadan kaldırmayı, bir karşıtlığa çözüm getirmeyi, ya da bir sorunu çeşitli açılardan irdelemeyi amaçlar. Bu tür metinlerde genellikle bir konu/sorunla ilgili niçin ve nasıl sorularının cevapları vardır.
- Öğretici anlatım: İnsanın doğuştan getirdiği davranış ve yeteneklerinin geliştirilmesi, değiştirilmesi, silinmesi ya da düzenlemesine öğrenme denir. Öğretici anlatım, öğrenme amacının gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla oluşturulan metinlerde kullanılan anlatım türüdür. Öğretici anlatımda, yapılan açıklamalar ve verilen bilgilerle kişide herhangi bir davranış ya da yeteneğin geliştirilmesi, değiştirilmesi, silinmesi ya da düzenlenmesi amaçlanır. Yani metin, açıklayıcı anlatıma göre daha somut beklentilerle kaleme alınır.
- Kanıtlayıcı anlatım: Kanıtlamak, bir düşünceye katılmama nedenini belirterek o düşünceden farklı bir düşünceyi ortaya koymak ve bu düşüncenin başkalarınca kabul edilmesini sağlamaktır. Kanıtlayıcı anlatımın temel amacı, inandırma, aydınlatma, kendi görüşünü bir başkasına kabul ettirmedir Açıklayıcı anlatımda bilgilendirme ve öğretme; kanıtlayıcı anlatımda doğru bilinenlerin yanlış, yanlış bilinenlerin de doğru olduğunu kanıtlama amacı vardır.
- Tartışmacı anlatım: Tartışmacı anlatım, birçok açıdan kanıtlayıcı anlatımla benzerlik gösterir. Bu anlatım türüyle oluşturulan metinlerde çoğunlukla güncel olay, konu ve sorunlar; söz dalaşı ya da kalem kavgası olarak da nitelendirilebilecek bir üslupla ele alınır. Bu anlatım türünde ahlak, din ve toplumla ilgili genel tutumlar değerlendirilir, yanlışlıklar ortaya konulup bazı tutum ve görüşler hiçe sayılır. Bu tür metinlerde, eleştirilen tarafı düşman gibi görme ve onun görüşlerini zorlama ya da kışkırtmaya dayalı bir kanıtlanma biçimiyle çürütme ve o kişiyi gülünç duruma düşürme amacı vardır.
- Düşsel (Fantastik) anlatım: Düşsel anlatım, tamamen hayal öğesine dayanır. Gerçek dünyanın olmazları, imkânsızları, gerçek dışılıkları; bu anlatım türüyle oluşturulan metinlerde birer gerçeğe dönüşür. Düşsel anlatımla oluşturulan metinlerde olağanüstü yeteneklere sahip kahraman, büyücü, cadı ve yaratıklara, gerçek dışı durum ve olaylara, bilimsel ve güncel bilgiyle açıklanamayacak hatta çoğunlukla bunlarla çelişecek durum, eylem ve nesnelere sıkça rastlanır. Masallar ve efsaneler fantastik metinlerin çıkış noktası sayılabilir.
- Gelecekten söz eden anlatım: Adından da anlaşılacağı üzere bu anlatım türü; gelecekten haber veren, daha sonra gerçekleşecek olay ve durumlarla ilgili tahminlerde ve varsayımlarda bulunan metinlerde kullanılır. Yazarın temel amacı, okuyucuyu daha sonra gerçekleşecek bazı olaylarla ilgili olarak önceden bilgilendirmektir. Bu anlatım türüyle oluşturulan metinlerin bir kısmı bilimsel ölçütlere; bir kısmı da bilim kurguya, kehanetlere, dinsel, felsefi ve siyasi görüşlere dayanır.
- Söyleşmeye bağlı anlatım: Söyleşmeye bağlı anlatım, metinlerin konuşmalardan (diyalog ve monologlardan) oluşan bölümlerinde ve günlük hayatta konuşmalarla gerçekleştirilen her tür iletişimde kullanılan anlatım türüdür.
- Mizahi anlatım: Güldürme öğesinin ön planda tutulduğu metinlerde kullanılan anlatım türüne mizahi anlatım denir. Bir kişinin normalden sapan davranışlarını kendisinin normal sayması, yaptığı eylemin doğruluğundan emin olması, düştüğü durumu yadırgamaması, bu nedenle de sakin olması ve yaşadıklarını olağanmış gibi karşılaması, gülünçlüğü doğurur.
