İçindekiler
Metin ve Yapı (Olay Örgüsü, Kişiler, Zaman, Mekân)
Edebî metnin önemli özelliklerinden birisi de kurmaca bir yapı oluşudur. Kurmaca, gerçek olmayan demektir. Onun da kendi içinde dereceleri vardır. Yakın çevremizde bulunan insan, varlık ve eşyaların benzerleriyle kurulan eserlerle, hayale dayalı varlık ve eşyalardan ve onlarla ilgili ilke ve düşüncelerden söz etmek birbirinden farklıdır. Her yapı; varlık sebebine, amacına, kullanılışına göre belirlenen birimlerin bir düzen içerisinde birleşmesiyle oluşur. Anlatmaya bağlı edebî metinde yapı; olay örgüsü, kişiler, mekân ve zaman gibi birimlerin bir düzen içerisinde birleşmesiyle oluşur.
Olay
Edebî metin kişilerinin başından geçenlere olay denir. Bu metinlerde tek bir olay ele alınır. Bazen bu temel olaya bağlı küçük çaplı yan olaylar da olabilir. Ele alınan olayların gelişiminde mantıksal bir sıra izlenir. Olay, herhangi bir ilgi ile bir arada bulunan şahıs kadrosunu oluşturan kişilerin en az ikisinin karşılıklı ilişkisinin sonucudur. Anlatmaya bağlı edebî metinlerde bazen insanın iç çatışmaları ile de karşılaşırız. Bunları da olay olarak değerlendirmek gerekir.
Olay Örgüsü
Olaylar, kurmacaya özgü bir düzen içinde bir araya gelerek romanın, hikâyenin veya diğer anlatmaya bağlı edebî metinlerin olay örgüsünü oluşturur. Anlatmaya bağlı edebî metinler incelenirken olay örgüsü çıkarılır ve olay örgüsünün gündelik hayattaki gerçeklikle ilişkisi tespit edilir. Anlatmaya bağlı metinlerde olay örgüsü yaşanmaz, düzenlenir. Yaşanmış olanı anlatmak, amaç değildir. Gerçek hayattan veya dış dünyadan alınan unsurlarla insana özgü bir gerçekliği, bir durumu anlatmaktır. Yapılan bu düzenleme ile okuyucuda estetik yaşantı uyandırmak amaçlanır. Böylece asıl amaç olan sanat yapmak da gerçekleşmiş olur.
Kişiler
Anlatmaya bağlı edebî metinlerde yapıyı oluşturan öğelerden biri de kişilerdir. Kişiler, edebî metinlerde olayı yaşayanlardır yani edebî metnin kahramanlarıdır. Anlatmaya bağlı edebî metinlerin içerisindeki olay çevresinde kişiler yer alır. Bu kişilerden kimisi olayı baştan sona yönlendiren durumundadır. Bunlar, yapıtın asıl kişileridir. Bunların dışında olaya çeşitli zamanlarda giren, olayı açıklayıcı rol oynayan ikinci dereceden kişilerle de karşılaşırız. Bunlar da yardımcı kişilerdir.
Tip: Benzerlerinin niteliklerini abartılı bir biçimde üzerinde toplayan kişilere tip denir. Bu bakımdan her birey bir karakterdir fakat tip değildir. Tipler belirli bir zümreyi belirgin özellikleriyle temsil eden kişilerdir. Yani kıskançlık, cimrilik, korkaklık vb. özellikleri taşıyan kişiler birer tiptir.
Karakter: Belli bir sınıfı temsil etmek yerine, kendine has özellikleri olan, nerede ne yapacağı belli olmayan, kendini sürekli yeniden kuran kişidir.
Zaman
Edebî metinde ele alınan olayın başladığı ve bittiği bir zaman dilimi mutlaka vardır. Olayların başlaması ile bitmesi arasındaki sürece zaman denir. Olaylar bu zaman dilimi içerisinde gerçekleşir. Anlatmaya bağlı edebî metinlerde iki türlü zaman vardır. Birincisi olayların yaşandığı, kişilerin içinde bulundu-ğu şimdiki zamandır. Buna gerçek zaman denir. İkincisi romandaki kişilerin geçmişini hatırlaması üzerine geçmişten içinde bulunan ana kadar geçen zamandır. Buna kozmik zaman adı verilir. Anlatmaya bağlı edebî metinler incelenirken olayların başladığı ve bittiği zaman belirtilir. Metindeki zaman ifadeleri tespit edilir. Bu zamanların gerçek zaman mı yoksa kozmik zaman mı olduğu belirtilir. Edebî metinde zaman, yazarın metni oluşturma amacına göre şekillenir. Bu amaca göre metindeki zaman, bir günün belli bir ânı olabileceği gibi, haftaları, ayları da içine alabilir. Edebî metinde zaman, dış dünyadakinden farklı olarak düzenlenmiş bir zamandır. Kronolojik bir şekilde gidebileceği gibi, olayın başladığı andan gerilere dönme şeklinde de olabilir.
Mekân
Anlatmaya bağlı edebî metinlerde olaylar, her ne şekilde olursa olsun, mutlaka mekânla birlikte vardır. Olay örgüsünü oluşturan, olay parçalarının geçtiği yer, mekândır. Bu yer, okul, hastane, bahçe, sokak olabileceği gibi insanın iç dünyası da olabilir. Olayın daha iyi anlaşılabilmesi için yer ya da çevre, betimlemelerle tanıtılır. Ancak betimleme yaparken gereksiz ayrıntılara girmemek gerekir. Anlatmaya bağlı edebî metinler incelenirken olayın geçtiği mekânlar özellikleriyle birlikte tanıtılır.
