İslami Devir İlk Ürünler Genel Özellikleri (Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı)

İslam Kültürü Etkisindeki İlk Eserler

(Geçiş Dönemi Eserleri)

Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacip)

Divan-ı Lügati’t- Türk (Kaşgarlı Mahmut)

Atabet’ül Hakayık (Edip Ahmet Yükneki)

Divan-ı Hikmet (Hoca Ahmet Yesevi)

1070’te Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’ sunulmak amacıyla yazılmıştır.“Mutluluk veren bilgi” anlamına gelmektedir. Araplara Türkçe öğretmek amacıyla 1072 – 1074 yılları arasında yazılmıştır. “Türk dilinin sözlüğü” anlamına gelmektedir. 12. yüzyılın başlarında Hakaniye Türkçesiyle yazılmıştır.“Gerçeklerin eşiği” anlamına gelmektedir. 12.yy’da Hakaniye Türkçesiyle yazılmıştır.“Bilgece söylenmiş sözlerin kitabı” anlamına gelmektedir.
Türk edebiyatında aruz ölçüsüyle yazılmış ilk eserdir. Ayrıca, eserde Türk şiirine özgü dörtlükler ve cinaslar vardır. Türk dilinin ilk sözlüğü ve ilk dilbilgisi kitabı sayılır. Ayet ve hadislere dayanarak İslam ahlakını öğretmeye çalışan didaktik bir eserdir. Dini-tasavvufi konuları işleyen didaktik bir şiir kitabıdır.
6645 beyitten oluşur, mesnevi nasım biçimiyle yazılmıştır. Ayrıca, 173 tane de dörtlük bulunmaktadır. Arapça olarak yazılan eserde 7500 Türkçe sözcüğün açıklaması yapılmaktadır. Eserin giriş kısmında Allah, peygamber ve dört halifenin övüldüğü, aruz ölçüsüyle yazılmış 46 beyitlik bir bölüm bulunmaktadır. Koşma nazım biçimi ve hecenin 7’li, 12’li kalıplarıyla yazılmıştır.
İdeal bir devlet nasıl olmalı, birey ve toplumun mutlu olması için nasıl bir yol izlenmeli vb. konuları ele alan bir siyaset kitabıdır. Eserde, açıklanan sözcüklerin türü, yapısı vb. hakkında da bilgiler verilmiştir. Eserde asıl konuyu anlatan bölüm aaxa biçiminde kafiyelenmiş 101 dörtlükten oluşmaktadır. Nazım birimi dörtlüktür, dörtlüklerin her birine bilgece söylenmiş söz anlamına gelen “hikmet” adı verilmiştir.
Hakaniye Türkçesi ile yazılan eserde Arapça ve Farsça sözcükler de görülmektedir. Sözlü döneme ait ürünlerden örnekler bulunmaktadır. (Sav, sagu, koşuk ve destan metinlerinden bölümler)   Gazel ve mesnevi biçiminde yazılmış hikmetler de vardır.
Eseri edebiyatımıza tarih-edebiyat araştırmacısı Reşit Rahmeti Arat kazandırmıştır. Eser, ansiklopedik bir nitelik taşır. Tarih, coğrafya, folklor… bilimleri açısından kaynak kabul edilmektedir.   Eser, başta Yunus Emre olmak üzere birçok tasavvuf şairini etkilemiştir.
  Eserde o dönemdeki Türk boylarının yaşadığı yerleri gösteren bir de harita bulunmaktadır.