Nazım Birimi, Nazım Birimi Nedir, Özellikleri, ( Dize, Beyit, Dörtlük, Bent Örnekleri )

NAZIM BİRİMİ

  1. Dize (Mısra)

Mısra sözcüğü Arapça kökenlidir. Sözlük anlamı ola­rak “kapı kanadı, çadır kapısının iki yan parçası” an­lamlarına gelir. Edebiyat terimi olarak ise mısra, şirin her satırına verilen isimdir.

“Gülelim oynayalım kâm alalım dünyadan”

(Nedim)

‘Ağır  ağır çıkacaksın bu merdivenlerden”

Ahmet Haşim

“İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı’

Orhan Veli Kanık

Bu sözler birer mısradır.

Mısra-ı âzâde: Divan şiirinde tek mısra olarak bir anlam ifade eden, anlamı tamamlayıcı başka mısraya ihliyaç olmayan mısralara “mısra-ı âzâde” denir. Aslın­da mısra-ı âzâde tek dizelik şiirdir.

Hatırından çıkmasın dünyâya üryan geldiğin

Baki

Türkçe ağzımda annemin ak sütüdür.

Yahya Kemal Beyatlı

Devlet ol kimsededir olmaya devlet ona yâr

La Edri

Elimizden ne gelir tâliimiz yâr değil

Bağdatlı Ruhi

“Müdhikât-ı dehre ben ölsem de tasvirim güler”

Muallim Naci

“Gün doğmadan meşîme-i şebden neler doğar”

Kırımlı Rahmi 

Divan şiirinde bir beyitin anlam bakımından birbirine bağlı olmayan ya da çok uzak bir anlam ilişkisi bulu­nan iki mısrânın her birine de âzâde denmiştir.

“Fikret-i hatt-ı yâr var serde”

“Arzu-yı bahar var serde””

Nazim

Şiir içinde göze çarpan güzelliği ve anlam olgunluğu ile dilden dile dolaşan ve bir atasözü gibi kullanılmaya başlanan dizelere “mısra-ı berceste (sıçramış, fırçalan­mış mısra)” adı verilir.

Âvâzeyı şu âleme Davud gibi sal

“Baki kalan bu kubbede bir hoş sâda imiş.”

Baki

Miyân-ı güft-gûda bed-meniş îhâm eder kubhun

“Şecâ’at arzederken merd-i kıptı sirkatin söyler”

Koca Ragıb Paşa

Çeşm-i insaf kadar kâmile mîzân olmaz

“Kışı noksanını bilmek gibi irfan olmaz”

Bursalı Talip

Bu beyitlerde tırnak içinde gösterilen dizeler, mısra-ı bercestedir. Bu dizeler, bir atasözü gibi yaygınlaşmış, halkın belleğinde yer etmiştir. 

  1. Beyit

Aynı ölçüyle yazılmış, aralannda anlamsal bağ bulu­nan iki dizelik birime “beyit” denir. Beyit sözcüğü Arapça “çadır, ev, oda” anlamına gelen “beyitten ge­lir. Beyit, divan şiirinde sık olarak kullanılmış bir nazım birimidir. Beyitin ilk mısrasına “sadr”, İkinci mısrasına da “acûz” denir. İki mısrası birbiriyle uyaklı olan beyitle­re “mukaffa”, “musarrâ” veya “matla“; mısraları uyaklı olmayan beyitlere de “müfred” veya “ferd” denir.

“Sinede evvel ne muhrik arzular vâr İdi

Lebde ser-keş ahlar ateşli hûlar vâr İdi”

Nedim

“Benî candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı

Felekler yandı ânımdan muradım şem’i yanmaz mı”

Fuzulî

 

“Meyhane mukassi görünür taşradan amma

Bir başka ferah, başka letafet var içinde.”

Nedim

 

Yukarıdaki beyitlerden ilk İkisi “malla”; üçüncüsü ise mısraları uyaklı olmadığı için “müfred”dir. 

  1. Dörtlük

Dört dizeden oluşan nazım birimine “dörtlük” denir. HaIk şiirinde, nazım birimi olarak genelde dörtlük tercih edil­miştir. Dörtlük Türklerin, İslamiyet’i kabul etmelerinden önceki şiirlerinde de kullandıkları bir nazım birimidir.

 

RUBAİ

Bilmem kime yahut neye uyduk gittik

Gâhi meye gâhı neye uyduk gittik

Erbâb-ı zekâ riyayı meznep bildi B

izler dili divâneye uyduk gittik

Yahya Kemal Beyatlı

 

KARA TOPRAK

Dost dost diye nicesine sarıldım

Benim sadık yârim kara topraktır

Beyhude dolandım boşa yoruldum

Benim sadık yârim kara lopraktır

Aşık Veysel Şatıroğlu

  1. Bent

Bent, “bağ, bağlanan şey, kuşak, su bendi” gibi an­lamlara gelir Bir şiir terimi olarak ise bent, birbirine öl­çü ve uyakla bağlanmış ikiden fazla dizeden oluşan mısralar topluluğudur. Bir şiirde bentler 3-30 mısra ola­bilir. Bentlere parça anlamında “kıta” da denir.

SİVAS YOLLARINDA

Sivas yollarında geceleri

Katar katar kağnılar gider

Tekerleri meşeden.

Ağız dil vermeyen köylüler

Odun mu, tuz mu, hasta mı götürürler?

Ağır ağır kağnılar gider

Sivas yollarında geceleri.

Ne, yıldızlar kaynaşır gökyüzünde,

Ne, sevdayla dolar taşar gönüller.

Bir rüzgâr eser ki bıçak gibi

El ayak şişer.

Sivas yollarında gecelen

Ağır ağır kağnılar gider.

Cahit KÜLEBİ

Cahit Külebi’nin bu şiiri dize sayılan farklı olan iki bent­ten meydana gelmiştir.