Noktalama İşaretleri – Konu Anlatımı

NOKTALAMA İŞARETLERİ

NOKTA:

Tamamlanmış (Yargı bildiren) cümlelerin sonunda kullanılır.

• Dün gece yar hanesinde yastığım bir taştı.
• Sensiz geçen günlerime bir volkan düştü.

Kısaltmalardan sonra kullanılır.

• Yzb .  (Yüzbaşı)
• Prof .  ( Profesör)
• Vb.     ( ve benzeri)
• Ast.     (Asteğmen)

Sıra bildiren sözcük olan “ıncı , inci”eki yerine kullanılır.

• 9. Hariciye Koğuşu Peyami Safa’nın en önemli eserlerinden biridir.
• 4. Murat , döneminde tütün ve içki gibi zararlı maddeler yasaklanmıştır.
• Aynı mahallede oturuyoruz ; ama o 17. sokakta oturuyor.

Uyarı:

“ıncı ,inci” ekiyle birlikte nokta kullanılırsa orada yazım yanlışı olur. 18.’inci= Yazım Yanlışı

Saat ve dakika arasına konulur.

• Gelecek hafta 08.30’da Kızılay’da buluşalım mı?
• Memurlar toplu sözleşme için hükümet yetkilileriyle 10.30 görüşme yapacaklar.

Sayı basamaklarını ayırmada kullanılır.

• 26.000.000,-TL
• 18.353 kişiyle mülakat yapılacak.

Matematikte çarpma işareti olarak kullanılır.

• 18.3=54
• 5x.6y= 30xy

Günü belirli tarihler arasına konur.

• 23.01.1978

NOKTANIN KULLANILMAYACAĞI YERLER.

Kurum ve kuruluş adlarının kısaltılmasında kullanılmaz.

• ODTÜ    (Ortadoğu Teknik Üniversitesi)
• DMO  ( Devlet Malzeme Ofisi)

Gazete,dergi, kitap, eser, şiir ve bölüm başlıklarından sonra kullanılmaz.

• Tarihin Sonu ve Son İnsan
• Da Vinci Şifresi

VİRGÜL:

Cümlede sıralanan eş görevli sözcüklerden sonra kullanılır.

• Eylemleri (Yüklemleri)ayırır:
• Her insan  doğar , büyür, yaşar ve ölür.

Özneler ayırır:

• Ali , Ahmet , Mustafa bu işi hep beraber yaptı.
• Bahar gelince ağaçlar , topraklar , çiçekler, kırlar insanın gözüne başka görünüyor.

Nesneleri ayırır:

Atasını , toplumunu ,tarihini tanımayan nihilist bir toplum yetişiyor.

Tümleçleri ayırır:

Evine , çocuklarına , işine bağlı bir eş arıyor.

Sıfatları ayırır:

Genç , dinamik , sorgulayıcı bir gençlik yetişmek bizlere bağlı.

İsim tamlamalarını ayırır:

Ben sporcunun zeki , çevik , aynı zamanda ahlaklısını severim

Sıralı cümleleri  ayırır:

Heyecanlanınca utanır , sıkılır , küçük çocuk gibi köşe bucak saklanırdı insanlardan.

Arasözlerde kullanılır.

• Ahmet Haşim , sembolizmin usta şairi, Türk edebiyatına çok önemli katkılarda bulunmuştur.
• Annem , ayakları öpülesi kadın , çocukları arasında en çok beni severdi.

UYARI: Arasözler virgül , iki çizgi,  iki parantez haricinde başka kullanımı yoktur.

Yüklemden uzak kalmış özneden sonra kullanılır.

• Bangladeş, Asya’da kendi imkanlarıyla ayakta kalabilen bir ülkedir.
• Halit Ziya, edebiyatımıza realist anlamda ilk roman yazan şahıstır.

Aktarma sözlerde tırnak işareti yerine kullanılır.

• Mısra benim namusumdur, diyordu Yahya Kemal.
• Ben mutlaka bu işi yapacağım , dedi.

Hitaplardan sonra kullanılır.

• Değerli Arkadaşım ,
• Kıymetli Basın Mensupları ,

Cümlede vurgulanmak istenen öğeden sonra kullanılır.

• Dün, bize annesiyle birlikte okul arkadaşım geldi.
• Dün bize , annesiyle birlikte okul arkadaşım geldi.
• Dün bize annesiyle birlikte , okul arkadaşım geldi.

Anlam karışıklığına yer vermemek için adlaşmış sıfattan sonra kullanılır.Kullanılmazsa anlatım boz. Olur

• Kadın haberciyle röportaj yapacak.
• Küçük ,  çam ağacının dibinde oynuyordu.
• Bu , şiiri neden ezberlememiş.

Kabul ve ret anlamındaki ifadelerden sonra kullanılır.

• Evet , sizi çok iyi anlıyorum.
• Hayır , sizi hiç  anlamıyorum.

Tekrarlardan sonra kullanılır.

• Akşam , yine akşam, yine akşam …
• Bir kokladım , bir kokladım ki sorma.

Değilli ifadelerden sonra kullanılır.

• Taşı delen suyun kuvveti değil , damlaların sürekliliğidir.
• Hayatta en önemli unsur para değil, haysiyettir.

Matematikte ondalık sayıları belirtmede kullanılır.

• 0,75
• 1,30 faizle konut kredisi almış

Önsöz ve mektuplarda yazının yazıldığı yeri ve tarihi  ayırmak için kullanılır.

• İzmir , 12 Ekim 1995

Oysa , halbuki, ancak, eğer gibi cümle başı bağlaçlarından sonra kullanılır.

• Halbuki, ben ona ne  kadar değer verdim.

Biyografi olarak kaynakça gösterildiğinde yazar, eser, basım yılı, tarihi arasına konur.

• Rüşen Eşret Ünaydın,Diyorlar ki, 1928,İstanbul

UYARI:

• Ve, veya, ya da bağlaçlarından önce ve sonra virgül kullanılmaz.
• İkilemeyi oluşturan sözcüklerden sonra virgül kullanılmaz.
• “ıp , ip ” ekiyle kullanılan zarffiilden sonra kullanılmaz.
• İkilemelerden sonra kullanılmaz.

NOKTALI VİRGÜL

Özneden sonra özneyle karışabilecek adlar  sıralanmışsa özne noktalı virgülle ayrılır.

• Mehmet ; Murat , Hasan , Ali ve Şahin  kadar başarılı değil.
• Mehmet , Murat ; Hasan , Ali ve Şahin  kadar başarılı değil.
• Mehmet , Murat , Hasan ; Ali ve Şahin  kadar başarılı değil

Bir cümlede virgülle ayrılmış söz öbeklerini ayırmada kullanılır:

• Romanda Orhan Pamuk, Fakir Baykurt ve Yaşar Kemal ; şiirde Edip Cansever , Cemal Süreya , Orhan Veli’yi çok okurum.
• Sayısal derslerden matematiği ve fiziği ; sözel derslerden Türkçeyi, coğrafyayı çok seviyorum.

Önceki cümleye “fakat, ama , lakin , çünkü …”gibi bağlaçlarla bağlanan cümlelerden önce kullanılır.

• Bu işi yaparım ; ama parasını peşin alırım.
• Bu konuyu size izah edemem ; çünkü olay halen yargı kapsamında.
• Her şeyi biliyor ; lakin çok kibirli bir insan.

Özneleri ortak kipleri farklı olan sıralı bağımlı sıralı cümlelerden sonra kullanılır.

•   Serhat , bu konuyu dinlemiş ; şimdi de bize  bunların özetini anlatıyor.
•   Ahmet , dünyayı baştan sona gezmiş, gördüğü yerleri kitaplaştırıyor.

Noktalı virgül , özneden sonra virgülle ayrılan eş görevli sözcükler varsa özne, noktalı virgülle belirlenir.

•   I . Yeni grubunun en ünlü temsilcilerinden biri olan Orhan Veli; dili iyi kullanan, okuyucuyu değişik bir romantizme sürükleyen güçlü şairdir.

Birbirine bağlı olmakla birlikte herbiri kendi içinde bağımsız cümlelerin arasına konur.

•   Yer, üst üste iki kez sarsıldı; halk, korkuyla sokaklara fırladı.

Sıralı cümleleri birbirine bağlar.

•   Kel ölür, sırma saçlı olur ; kör ölür, badem gözlü olur.
•   Kadın var, ev yapar; kadın var, ev yıkar.

İKİ NOKTA:

Herhangi bir konuda açıklama yapılacaksa açıklamadan önce kullanılır.

•   İnsan haklarının tek dayanağı vardır: Demokrasi.
•   Bu konuda yapılması gereken iki şey var: Sevgi ve Hoşgörü.

Aktarma cümlelerden önce kullanılır:

•   Mevlana: “ İnsanların ayıbını örtmede gece gibi ol. “ demiş.
•   A.Nihat Asya: “ Vazoyla çiçeğin farkını sen söyleme… Çiçeklere sor.” diyordu.

Not: İki noktadan sonra örnekler sıralanacaksa sözcükler küçük harfle başlar.

Sıfatlar adlardan önce gelerek adları niteler ya da belirtirler: bir yabancı, yeşil gözler , yuvarlak masa…

Karşılıklı konuşmalarda konuşma çizgisinden önceki bölümün sonuna konur.

Dizdarbaşı:

– Ali Usta, dükkanı arayacağım, dedi

Ali Usta cevap verdi:

-Neden?

Katalog ve sıralamalarda yazar ve yapıt arasına konur.

•   Nazım Hikmet : Jokont ve Siyau
•   Cengiz Dağcı : Onlar da İnsandı:

Birkaç öğenin sıralanacağını anlatmak için kullanılır.

•   Diller 3’e ayrılır: 1. Tek heceli diller 2. bitişken diller 3. Bükünlü diller.

Matematikte bölme işlemi yerine kullanılır.

22:2=11

ÜÇ NOKTA:

Herhangi bir nedenle bitmemiş, ya da okuyucuyu zihnine bırakılan cümlelerden sonra kullanılır.

•   Anne ile kız, elma ile koz…
•   Şu nisan yağmurları bir gelse …
•   Adanın en tepesinden  bakınca birden karşına çıkan uçsuz mavilik…

Örnekler sıralandıktan sonra “vb” anlamında kullanılır.

•   Bu okulun öğrencileri başarılıdır , çalışkandır, dürüsttür…
•   Hayatta insan nelerle karşılaşmıyor ki: hayal kırıklığı, yorgunluk, ihanet…

Bir yazıdan alınan bölümlerde atlanan yerleri göstermek için kullanılır.

…

Garibim namıma Ferhat diyorlar

Aslımı el almış, harem diyorlar.

Hastayım, derdime verem diyorlar

Maraşlı Şeyhoğlu Satılmışım ben

Söylenmek istenmeyen sözcüklerin yerine kullanılır.

•   Bana o b… adamı anlatmayın.
•   Bu yalanı … uydurmuştur.

TIRNAK İŞARETİ:

Aktarma  söz ya da cümleler tırnak içine alınır.

•   Fuzuli ne güzel söylemiş: “ Selam verdim  rüşvet değildir  diye almadılar.”
•   Cenap Şehabettin şu sözü kulaklara küpe olmalı: “Yalnız seni sevenleri sevmek sevgi değil, değiş tokuştur.”

Cümle içerisinde geçen eser isimleri tırnak içerisinde gösterilir.

•   Ahmet Hamdi , “ Huzur ” romanında doğu ve batı arasında bir kişinin iç çekişmelerini anlatır.
•   Cengiz Aytmatov’un  “ToprakAna” isimli kitabını mutlaka okumalısın.

Cümlede vurgulanması gereken sözcükler ya da sözcük grupları tırnak içine alınır.

•   Millet olmanın en önemli göstergesi “ bayrak”tır.
•   Şuhut’ta karpuza “ bostan” diyorlar.

Yazı başlıklar tırnak içine alınır.

•   Aynı kitabın “ Ortadoğu ve Şiddet” isimli bölümünü mutlaka değerlendirmelisin.

PARANTEZ ( AYRAÇ ):

Cümle içerisinde arasöz ve ara cümleler olarak kullanılır.

•   Her şeyin ( istisnaları olmakla birlikte) kıymetini çok iyi bilir.
•   Okulumuz (Atatürk Orta Okulu ) son depremde zara gördü.

Bir sözcüğün eşanlamlısını belirtmek için kullanılır.

•   Varlıkları niteleyen ya da belirten sözcüklere sıfat ( önad) denir.
•   Bugün bir çuval ceviz ( koz) topladık.
•   Bu şiirde kişileştirme (teşhis) sanatı çok kullanılmış, bu şiire canlılık katmış.

Bir kişiden söz edilirken onun doğum ve ölüm tarihleri parantez içerisinde kullanılır.

•    Yahya Kemal ( 1884-1958 ) edebiyatımızda şiirimiz açısından bir dönüm noktası oluşturur.
•   Orhan Veli (1914-1950) şiirin şekli ve içeriği bakımından çok değişik çalışmaları olmuştur.
•   Mevlana (13yy.) hoşgörü konusunda halen günümüze ışık tutmuştur.

Tiyatro yapıtlarında sahnede yapılması gereken hareketler parantez içinde gösterilir.

•   Ahmet: ( Mustafa’yı tutarak) Bağırdı.
•   Feride: (Öksürerek) Neden böyle yaptınız?

Alay etmek için ünlemle ilgili sözden sonra parantez açılır.

•   Bu başarı (!) karşısında hepimiz şapka çıkardık.
•   Onun ne kadar başarılı (!) biri olduğunu bilmeyen mi var ?

Soru işareti ile birlikte kullanıldığında ilgili sözden sonra parantez içine alınırsa o bilgiye güvenilmediği kuşku duyulduğu ortaya çıkar.

•   Karacaoğlan’ın Güneydoğu  Anadolu’da  (?)yaşadığı söylenir.
•   Yunus Emre 14.yy’da (?)varlığını sürdürmüştür.

SORU İŞARETİ:

Soru anlama taşıyan bütün sözcüklerden sonra kullanılır.

•   Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
•   Hangi deniz daha derin benim duygularımdan ?
•   Bu kitabın arasında ne var?
•   Şu Ankaralı mı ( , ) Amasyalı mı (, ) Konyalı mı ( , ) yoksa Adanalı mı?

Kuşku duyulan  ya da bilinmeyen bilgiler  yerine kullanılır.

•   Kayıkçı Kul Mustafa (?- 1658?) Halk edebiyatımızın destan şairlerindendir.
•   Dadaloğlu, yaşamını Gavurdağlarında (?) sürdürmüştür.

Sözde soru cümlelerinin sonuna kullanılır.

•   Hiç insan yavrusunu sokağa atar mı?
•   Sen anlattın ,kurtuldun  ya ben ne yapayım ?

NOT: İçinde soru  sözcüğü olsa bile soru anlamı taşımıyorsa sonuna soru işareti konulmaz.

•   Onun bana neden küstüğünü bilmiyorum.
•   Hangi konuda çalışma yapacağını söylemedi.

NOT: Soru işareti yazı başlıklarında da kullanılır.

•   Özgürlük mü Eşitlik mi?

ÜNLEM İŞARETİ:

Korku, heyecan , şaşma , öfke , beğenme , gibi duygular ifade eden cümlelerin sonuna konur.

•   Böyle evlat olmaz olsun !
•   Eyvah, yangın var!
•   Eyvah, o adam buraya geliyor!
•   Eyvah! O adam buraya geliyor.

Alay , yerme amacıyla yapılan ifadeler parantez içine konur.

•   Eşiniz ne kadar yetenekli (!) biri.
•   Bu aile kadar uyumlu (!) aile görmedim.

KISA ÇİZGİ:

Tarihler arasına konur.

•   1877-1878 Osmanlı – Rus savaşı çok önemli bir savaştır.

Milletler arasındaki savaş ya da anlaşmalarda kullanılır:

•   Çeçen – Rus savaşı Kafkasya’nın güneyine kaydı.

Farsça terkiplerden sonra kullanılır.

•   Aşk-ı Memnu
•   Kur’an-ı Kerim
•   Divan-ı Lügat’it Türk

Kökler ve eklerden sonra kullanılır.

•   Oku- , bak- , cıl- , cil- daş- , deş-