Farklı yerlerde bulunan kişi veya kurumlar arasında özel ya da resmi iletişimi sağlayan yazı türüdür.

Mektuplar kendi arasında özel, resmi (dilekçe), iş, edebi olmak üzere çeşitlere ayrılır.

Mektubun edebi tür olarak gelişimi, Latin edebiyatına dayanmaktadır.

Voltaire, Rousseau bu türü çok kullanmıştır.

J. Rousseau’nun Nouvelle Helsise, Goethe’nin Genç Werther’in Istırapları, Balzac’ın Vadideki Zambak adlı eseri buna örnektir.

Tanzimat‘tan sonra ilk ilgi çekici mektuplar Akif Paşa‘ya aittir.

Nurullah Ataç‘ın Okuruma Mektuplar isimli eseri mektuplardan oluşan bir deneme kitabıdır.

Edebi nitelik taşıyan özel mektup:

Belli bir konuya bağlı kalmadan bütün hayatı içine alabilen bir anlatım aracıdır.

Gönderenin iç dünyasından veya çevresinden seçilen haberler, çeşitli gözlemler mektubun konusu olabilir.

NOT 

Edebiyatımızdaki ilk edebi mektup Fuzuli‘nin yazdığı Şikayetname’dir.

• Temel anlamıyla mektup; haber vermek, sormak, istemek veya duyguları bildirmek için birine çoğunlukla pos­ta yoluyla gönderilen metindir.
• Bir yazın türü olarak mektup, kişinin iç dünyası yansıtması ve düşüncelerini paylaşması bakımından önemlidir.
• Mektup, yazılış amacına göre türlere ayrılır:

a. Özel Mektup

• İnsanların, çeşitli konulardaki duygu ve düşüncelerini paylaşmak amacıyla yakınlarına (akraba, eş, dost, arka­daş) yazdıkları mektuplardır.
• Özel mektuplarda gizlilik esastır, bu mektup türü sadece yazanla okuyanı ilgilendirir.
• Özel mektuplar sade bir dil ve içten bir anlatımla kaleme alınır.

b. Edebî Mektup

• Sanatçıların herhangi bir konudaki duygu ve düşüncelerini açıkladıkları, savundukları mektuplardır. Edebî mek­tuplar da özel mektuplar gibi bir kişiye yazılır (Bu kişi de genelde sanatçıdır.) ancak asıl amaç bu duygu ve dü­şünceleri herkese duyurmaktır.
• Edebî mektuplardan; yazıldığı dönemin sanat ve edebiyat olayları ve tartışmaları hakkında bilgi edinmek müm­kündür.

c. İş Mektubu

• Bir iş gereği ticari kurum ya da kişilere yazılan mektuplardır. Bu mektuplarda işle ilgili konular dile getirilir.

ç. Resmî Mektup

• Devletin farklı kurumlarının kendi aralarında ya da kişi ve kurumlarla yazışmaları gerektiğinde kullanılan mek­tuplardır.

d. Açık Mektup

Herhangi bir kişiye gönderilmeyip basın yoluyla açıklanan mektuplardır.

Edebiyatımızdaki önemli mektuplar: Namık Kemal (Namık Kemal’in Hususi Mektupları), Abdülhak Hamit Tarhan (Mektuplar), Ahmet Mithat Efendi – Muallim Naci (Muhaberat ve Muhaverat), Ziya Gökalp (Limni ve Malta Mektupları), Halikarnas Balıkçısı (Mektuplarıyla Halikarnas Balıkçısı), Nazım Hikmet (Kemal Tahir’e Mapusaneden Mektuplar), Ahmet Hamdi Tanpınar (Mektuplar), Cahit Sıtkı Tarancı (Ziya’ya Mektuplar), Nurullah Ataç (Okuruma Mektuplar)…

Tanzimat Dönemi sanatçılarının çeşitli nedenlerle (elçilik görevi, sürgün hayatı vb. ) yurt dışında yaşamaları “‘mek­tup” turunun bu donemde önem kazanmasını sağlamıştır.

Tanzimat Dönemindeki önemli mektuplar şunlardır: Ahmet Mithat Efendi ve Muallim Naci “Muhaberat ve Mu­haverat (Haberleşme ve Konuşmalar)”, Abdülhak Hamit Tarhan “Mektuplar”, Namık Kemal “Namık Ke­mal’in Hususi Mektupları”

Mektup, bir şey haber vermek, sormak, istemek, duyguları bildirmek vb. amaçlarla oluşturulan, alıcısı belli olan, sadece o alıcıya hitap eden, belli bir adrese posta, kargo, faks ya da İnternet’le gönderilen metindir.

Özel mektubun, içten bir anlatımla kaleme alınması, konuşmaya benzer samimi bir hava taşıması ve çok es­kiden beri “uzaklardan haber getirme” niteliğiyle birlikte anılması, özellikle gazete çevresinde gelişen öğretici me­tinlerin yazarlarını çeşitli bakımlardan etkilemiş, bu etkilenmeler sonucunda kimi yazarlar başka türlerde oluştur­dukları metinlerde mektupların çeşitli özelliklerinden yararlanmışlardır. Bu tür metinlerin başlıklarında her ne ka­dar ”mektup” kelimesi geçse, ilk cümleleri bir mektubun hitap cümlesi gibi olsa da bunlara gerçek anlamda mek­tup denemez. Bu tür metinler, bazı özellikleri yönüyle mektuba benzeyen ama içerik ve işlev bakımından mektup olmayan birer makale, fıkra, eleştiri, söyleşi, gezi yazısı ya da denemedir. Söz gelimi Nurullah Ataç’ın Okuruma Mektuplar isimli kitabındaki metinler, yazarın, 1951-1952 yılları arasında Pazar Postası’nda çıkan de­neme ve söyleşilerinden oluşmuştur. Bunlar gerçek anlamda mektup değil, mektubun samimi havasından, hitap tarzından yararlanılarak yazılan birer deneme ya da söyleşidir. Benzer şekilde Ahmet Rasim, mektup biçiminde yazılmış fıkra ve sohbetlerini, Şehir Mektupları isimli eserinde bir araya getirmiştir. Cenap Şahabettin’in Hac Yo­lunda, Ahmet Rasim’in Romanya Mektupları, Falih Rıfkı Atay’ın Londra Konferansı Mektupları isimli eserleri, mektup biçiminde yazılmış gezi yazılarından oluşan metinlerin toplandığı kitaplardır. Namık Kemal, Ziya Paşa‘nın Hârâbat isimli şiir antolojisini eleştirmek için Tahrîb-i Hârâbat ve Takîb isimli eleştiri kitaplarını yazmış, bu kitap­ları Ziya Paşa‘ya seslenen birer mektup biçiminde düzenlemiştir.

Bu tür metinlerin ayırıcı özelliği, doğrudan yayımlanmak üzere yazılmalarıdır. Yani bu tür mektupların bir de­ğil, birden çok alıcısı vardır. Aslında bu kişilere (bu mektupların muhataplarına) alıcıdan çok, okuyucu demek da­ha doğru olur. Bu tür mektuplarda belirli bir kişiye seslenildiğini ifade eden “Sevgili Kardeşim, Değerli Arkadaşım, Canım Oğlum, Kıymetli Meslektaşım” gibi sözler yerine çoğunlukla genel bir okuyucu kitlesine seslenildiğini ifade eden “Sayın Okurum, Sevgili Okurum, Ey Dost” gibi hitap sözleri kullanılır.

Mektubun çeşitli özelliklerinden yararlanılarak oluşturulan metinlerden biri de açık mektuptur. Açık mektup, kişiden kişiye seslenmekle birlikte o kişiye gönderilmek amacıyla değil de gazete, dergi gibi süreli ya­yınlarda ya da İnternet ortamında yayımlanmak üzere yazılmış mektuptur. Açık mektubun alıcısı, gerçek mektupta olduğu gibi bellidir ve bu kişi de çoğunlukla siyasi karar alma süreçlerinde etkili olan bir devlet adamı ya da kamuoyunun yakından tanıdığı önemli bir kişidir. Açık mektuplarda sadece göndericiyi ve alıcıyı ilgilendi­ren kişisel konular değil, geniş kitleleri ilgilendiren önemli güncel siyasi ve sosyal konular ele alınır; bu konularla ilgili görüş, öneri ve eleştiriler dile getirilir. Yazar, seslendiği kişiye ne demek istediğini kamuoyunun da bilmesi­ni istediği için açık mektup yazar.

Bir şey haber vermek, sormak, istemek veya duygula­rı bildirmek için birine çoğunlukla posta yoluyla gön­derilen yazılara mektup denir.

Mektup insanların en eski iletişim araçlarından biridir. Ancak günümüzde iletişim aracı olarak eski önemini yi­tirmiş durumdadır. Mektup, varlığını yaygın olarak kul­lanılan elektronik mektup (e-mail) ile sürdürmektedir.

Mektup, yazının bulunuşundan bu yana kullanılagelmiştir. Mısır firavunlarının ve Hititlerin mektupları buna kanıt olarak gösterilebilir.

Mektup Türleri

Mektuplar içeriklerine göre türlere ayrılır:

a. Özel mektuplar: İnsanların duygu ve düşüncele­rini, yerine göre sırlarını paylaşmak, özel konularda ha­berleşmek için birbirlerine gönderdikleri mektuplardır.

Özel mektuplarda anlatımda içtenlik ağır basar. Bu mektupların içeriğini sadece yazan ve okuyan bildiği için rahat bir anlatımı vardır. Özel mektupların; kendi içinde teşekkür mektubu, aşk mektubu, baş sağlığı ve teselli mektubu, özür dileme mektubu, asker mektu­bu, davetiye mektubu ve kartları, tebrik mektubu gibi türleri vardır.

Sanatçıların, devlet adamlarının, düşünürlerin özel mektupları araştırmacılar için belge değeri kazanabilir.

b. Edebî mektuplar: Çoğunlukla sanatçıların bir­birlerine veya tanıdıklarına yazdıkları edebî niteliği olan mektuplardır. Edebî mektuplarda anlatım, üslup öne çıkar. Görüşler içtenlikle belirtilir. Konusu özel de­ğildir. Edebiyatla ilgilenenlerin ilgisini çekecek edebî konulardır. Sanatçılar bu mektuplarla edebî düşünce­lerini, bakış açılarını, sanatsal çalışmalarını birbirlerine aktarır. Edebî mektuplar birer belge niteliğindedir. Bu tür mektuplar bir araya getirilerek kitaplaştırılabilir. Ca­hit Sıtkı’nın Ziya Osman Saba’ya yazdığı edebî mek­tuplar “Ziya’ya Mektuplar” adıyla kitaplaştırılmıştır.

c.  İş mektupları (resmî mektuplar): İş ve ticaret alanında yazılan mektuplardır. Bu mektuplar kuru ve resmî bir dille yazılır. Söylenmek istenen, açık ve anla­şılır bir şekilde belirtilir. Kurumlar arasındaki yazışma­lar, dilekçeler, bir ürün talebi için yazılan mektuplar, iş mektuplarıdır.

d. Açık mektup: Toplum genelini ilgilendiren konu­larda ilgili kurumlara (başbakana, bakana, valiye, be­lediye başkanına vb.) seslenilerek yazılan mektuplar­dır. Bu mektuplar, yazıldığı kimseye gönderilmez, ba­sın organlarında, gazete ve dergilerde yayımlanır.

Mektup Türünün Tarihsel Gelişimi

Edebî bir tür olarak mektubun ilk örnekleri Eski Yunan’da görülür. Daha sonra Fransa, İtalya, İngiltere ve Almanya’da yaygınlaşır. Özellikle Fransız Voltaire ve Rousseau bu türü çok kullanan sanatçılardır.

Türk edebiyatında mektup türünün geçmişi eski dö­nemlere dayanır. Divan nesrindeki münşeatlarda özel ve resmî mektuplara yer verilmiştir. Fuzuli’nin “Şikayet­namesi mektup türünde yazılmış ünlü bir eserdir.

Tanzimat’tan sonra yalın, açık anlatımla yazılmış mek­tuplar görülür. Bunlardan kitaplaştırılmış olanlar vardır: Abdülhak Hâmit Tarhan, “Mektuplar”; Ahmet Hamdi Tanpınar, “Mektuplar”, Cahit Sıtkı Tarancı, “Ziya’ya Mektuplar”…

Roman, gezi yazısı gibi yazı türlerinde mektup tü­ründen yararlanan ve eserini bu şekilde oluşturan yazarlar da vardır:

Hüseyin Rahmi Gürpınar, “Mutallâka” (roman); Halide Edip Adıvar, “Handan” (roman); Reşat Nuri Güntekin, “Bir Kadın Düşmanı” (roman); Nurullah Ataç, “Okuru­ma Mektuplar” (deneme); Cenap Sahabettin, “Hac Yo­lunda” (gezi)…

Mektup

Ayrı mekânlarda yaşayan, farklı nedenlerle iletişim kurmak isteyen insanların birbirilerine samimî, sıcak ve konuşma üslûbuyla yazdıkları, mesaj iletme amacı taşıyan metinlere mektup denir. Mektuplarda yazarın kişiliğinin, duygu ve düşüncelerinin içten bir şekilde yansımasını görürüz. Dil ve üslûp genelikle yalındır.

Mektupta uyulması gerekenler:

Tarih: Kâğıdın sağ üst köşesine, hitapla aynı sıraya yazılır. Tarihten önce mektubun yazıldığı yer yazılır.

Hitap: Hitap mektubun başlığıdır. Hitap bir iki sözcükten uzun olmamalı, aradaki sevgi, saygı, içtenlik derecesi bu bir iki sözcükte toplanmış olmalıdır. Hitaptan sonra virgül (,) işareti koymayı unutmamak gerekir.

Giriş: Mektubun yazılış nedeni bu bölümde belirtilir. Giriş birkaç cümleliktir. Gelişme: Mektubun söyleşi bölümüdür. Verilecek haberler, sorulacak sorular bu bölümde yer alır.

Sonuç: Bu bölümde mektup yazılan kimsenin ve tanıyorsak o ailedekilerin durumu, sağlığı sorulur. Kendi durumumuzdan haber veriler. İyi dileklerle mektup bitirilir. Mektubun sağ alt köşesine ad, soyad yazılıp imzalanır. Kâğıt özenle katlanıp zarfa konularak zarf kapatılır.

İyi bir mektup yazmanın kuralları:

. İşe kâğıt, kalem ve zarf seçimiyle başlanılmalıdır. Kullanacağımız kalem tükenmez ya da dolmakalem olmalıdır. Kâğıdımız ve zarfımız temiz olmalıdır.

. Kullandığımız hitap, göndereceğimiz kişiye uygun olmalı. Hitap içten olmalı, bir iki sözcükten fazla olmamalı, mektubu yazış nedenimiz açık, seçik belirtilmeli. Mektup iyi dileklerle bitirilmelidir.

. İki kişi arasındaki haberleşme nedeni ne olursa olsun, ne samimiyeti ne de öfkeyi terbiyesizliğe vardırmamalıdır. Zaten bu gibi durumlarda eğer karşı taraf davacı olursa, mektup aleyhte delil olarak kullanılır.

. Mektupta anlatım kişiseldir ama niteliksiz değildir.

. Bu kurallara bütün yazılı anlatımlarda uygulanacak genel kuralları ekleyiniz.

Edebi Mektuplar

Edebi mektuplar, özellik olarak, bir bakıma özel mektuptur. Edebiyatçıların birbirlerine ya da yakınlarına yazdığı mektuplar anlatımları sanat yüklü olduğu için zamanla araştırmacılar tarafından yayınlanır. Böyle mektuplara edebi mektup denir.

Resmi Mektup

Devlet kurumlarının kendi aralarında ya da özel, tüzel kişi ve kuruluşlar ile yaptıkları yazışmalara resmi mektup denir. Devlet kurumlarının mektuplarında kurum başlığı, konu, sayı bulunur. Çünkü resmi mektuplara, resmi dairede kayıt numarası verilir.

Resmi mektuplarda da mektup plânı uygulanır; anlatımı ciddi olmak zorundadır. Konu dışındaki ayrıntılara girilmez.

. Başlık: Resmi kurumlarda ya da tüzel kuruluşlarda yazılan mektuplar başlıklı kâğıtlara yazılır. Başlık, kâğıdın üstünden iki santim aşağıda ve satırın tam ortasında bulunur. Mektup, kişiden resmi ya da tüzel kuruma yazılıyorsa düz, temiz beyaz bir kâğıda yazılır.

. Konu: Başlıktan iki satır aşağıda, sol tarafta yer alır. Mektubun niçin yazıldığı konudan belli olur. Kişiden resmi ya da tüzel kuruma yazılanlarda bu bölüm bulunmaz. Ancak kişi daha önceki bir resmi yazıyı cevaplıyorsa ilgi açılabilir. İlgide kurumdan gelen mektuptaki konu ve sayı belirtilir. “İlgi: …….konu ve …….. sayılı yazınıza.” diye yazılır.

. Sayı: Mektuba resmi dairede verilen kayıt numarasıdır. Tek birimli kurumlarda sayı iki bölümden oluşur; birinci bölümdeki rakamlar desimal dosya (yazıların saklandığı dosya) numarasıdır, ikinci bölümdeki rakamlar o yılki kayıt numarasıdır. Bu numara kurumun gelen-giden evrak defterine kaydedilen sıra numarasıdır. Bu numara her takvim yılının başında birden başlar. Birden fazla birimli kurumlarda desimal dosya numarasının önünde harfli kod numarası vardır:

Söz gelimi; resmi mektuptaki 243/109 sayısında 243 desimal dosya numarası, 109 gelen-giden evrak kayıt numarasıdır. Bünyesinde birden fazla birim olan üniversiteler, bakanlıklar…. gibi kurumlarda sayı kısmındaki numaralama farklıdır.

Örnek: B.30.2.ANA.0.76.03.00230/991 sayısında “B.30.2.ANA.0.76.03.00” birim kod numarası, “230” desimal dosya numarası, “991” gelen ya da giden evrak kayıt numarasıdır. Kişinin yazdığı resmi mektupta bu sayılar bulunmaz.

. Tarih: Kâğıdın üst sağ köşesine, konu ile aynı sıraya yazılır. Kişinin yazdığı resmi mektupta tarih, hitaptan iki satır yukarıya ya da mektubun son cümlesinin noktasından sonra yazılabilir.

. Hitap: Resmi kurumlarda ya da tüzel kuruluşlarda yazılan mektuplar bir kuruma yazılıyorsa kurum adı ve kurumun bulunduğu yer; eğer kişiye yazılıyorsa kişi adı -varsa unvanıyla birlikte- hitap olarak kullanılır. Hitaptan sonra virgül (,) işareti konur. Kişinin yazdığı resmi mektupta hitap, resmi ya da tüzel kurum adının tamamıdır. Hitap satırın tam ortasına yazılır.

. Giriş: Mektubun yazılış nedeni olan konu ya da sorun bu bölümde belirtilir. Kısa bir paragraftır.

. Gelişme: Konu hakkındaki kurum kararı ya da kişi görüşü belirtilir. Gelen bir resmi yazıya karşılık ise kişiden istenilen bilgiler verilir.

. Sonuç: Resmi mektubu gönderen makamın durumuna göre; üst makamdan alt makama gidiyorsa “rica ederim.” ile, alt makamdan üst makama gidiyorsa ya da kişi gönderiyorsa hep “arz ederim ya da dilerim” ile biter. Sağ alt köşede kişinin ya da makam sahibinin imzası, ünvanı ve adı bulunur.

Eğer yazıya belge eklenecekse sol alt köşeye “Eki” ya da “Ekleri” yazılarak maddelerle belgeler tek tek yazılır. Zarf üstünün düzgün, okunaklı yazılması gerekir. Resmi zarfın sol üst köşesine kurum kaşesi basılır. Kaşe yazısının altına sayı yazılır. Zarfın sağ alt köşesine alıcının adresi yazılır.

Dilekçe

Dilekçe, birçok kişinin yazdığı bir resmi mektup türüdür. Kişilerin dileklerini devlet kurumlarına ya da tüzel kurumlara bildirmek, bir isteği cevaplandırmak, bilgi vermek amacıyla yazılan resmi mektuptur. Kişiden kuruma giden resmi mektubun taşıdığı bütün özellikleri taşır. Gönderen, adresini yazmayı unutmamalıdır.

İş Mektupları

Özel kuruluşla kamu kuruluşlarının aralarında, hizmet verdikleri kişi ve kuruluşlar arasındaki iletişimi sağlayan mektuplara iş yazışmaları denir. Bir iş mektubunda gerekli bütün bilgiler bulunsa bile bu bilgiler belli bir sırayla, belli bir düzen içinde yazılmadıysa algılanması güçleşir. İş mektuplarında amaç içeriği kolayca anlamak ve işi hızlandırmak olduğu için bu tür mektup yazmada da biçimsel ve işlevsel kimi kalıplara uymak gerekir: Bunları şöyle sıralayabiliriz:

. Mektubu gönderen kuruluşun adı, adresi, telefon, belgegeçer ve teleks numaraları, Ticarette kayıtlı marka adı, simgesi mektup kâğıdının başlığında yer alır.

. Tarih için belli bir yer ayrılarak “Tarih: …./…/……..” yazılır.

. Hitap, mektup gönderilen kişinin adına ya da kuruluş adına yazılır. Her iki yazımda da kuruluş adı, adresi yazılır.

. “Özü:” Maddesinde mektubun çok kısa bir maddesi verilir. Bu da yazıyı masa masa dolaşmaktan kurtarır, işleri çabuklaştırır.

. Ciddi bir anlatım kullanılır ve sözü uzatmadan selâm ve iyi dilekler iletilir.

. Mektuptan sorumlu kişi meslek unvanını da yazarak imzalar.

. Yazılan mektup gelen bir mektuba karşılık ise, “ilgi:” açılarak bu durum belirtilir.

. Ayrıca mektubun gittiği kurum ya da kuruluşta masa masa dolaşmasını önlemek için hitaptan önce “…..’nın dikkatine!” diye belirtmekte yarar vardır.

. Eklenecek belge ya da belgeler varsa mektubun sonunda “Eki:” diye bir bölüm açılır, belge ya da belgeler numaralandırılarak yazılır.

. Paragraflar arasında ve bölümler arasında bırakılacak boşluklar gerekli bilgileri çabuk bulmayı sağlar.

. Diğer mektuplarda olduğu gibi iş mektuplarında da zarf üzerine gerekli bilgilerin yazılması gerekir. Gönderen kuruluşun, gideceği kişi ya da kuruluşun adreslerinin doğru yazılması gerekir.