İçindekiler
DİLİN KULLANIMDAN DOĞAN TÜRLERİ
Bir dilin kullanımında, bölgesel ve kültürel farklılıklar sonucu, dil içindeki çeşitlenmelerle ağız, şive ve lehçe oluşur.
Dilin belirli çevrelerdeki özel kullanımıyla da argo ve jargon oluşur.
Ağız
• Bir dilin bir ülke sınırları içindeki farklı yerleşim bölgelerinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılaşan konuşma biçimidir.
• Sadece konuşma dilinde görülür, yazı diline yansımaz.
• Trakya ağzı, Ege ağzı, Erzurum ağzı., ülkemizdeki ağızlara örnek olarak verilebilir.
Şive
• Bir dilin, yazılı kaynaklarla izlenebilen tarihî gelişimi içinde ayrılmış kollarıdır.
• Şiveler; bir milletin tarihî, siyasi, sosyal ve kültürel nedenlerle farklı yurt coğrafyalarına dağılmasıyla ortaya çıkar.
• Şiveler arasındaki ses, şekil ve kelime farklılıkları anlaşmayı engelleyecek kadar derin değildir.
• Azeri Türkçesi, Özbek Türkçesi, Türkmen Türkçesi… Türkçenin şiveleridir.
Lehçe
• Bir dilin, tarihî gelişimi içinde yazılı kaynaklarla izlenemeyen dönemlerinde ayrılmış kollarıdır.
• Coğrafi ve kültürel etmenler bu ayrılmada rol oynar.
• Lehçeler arasındaki ses, şekil ve kelime farklılıkları anlaşmayı güçleştirecek kadar derindir. Bu durum daha çok tarihî, siyasi ve coğrafi nedenlerden kaynaklanır.
• Çuvaş Türkçesi ve Yakut Türkçesi, Türkçenin lehçeleri arasında gösterilebilir.
Argo
• Ortak dilden ayrı olarak belirli toplulukların ses, yapı, söz dizimi ve anlam bakımından farklılık gösteren dili veya kelime dağarcığıdır. Farklı bir anlaşma biçimi sağlamak üzere oluşturulur.
• Argo oluşturulurken dildeki kelimelere özel anlamlar verilir, bazı kelimelerde değişiklik yapılır; dilin lehçelerinden ve yabancı kelimelerden yararlanılır.
• Argo, çoğunlukla kaba bir söyleyiş özelliği gösterir.
• Her yerde ve her zamanda kullanılmaz, genellikle eğitimsiz kişilerce kullanılır.
Jargon
• Aynı meslek veya topluluktaki insanların ortak dilden ayrı olarak kullandıkları özel dil veya söz dağarcığıdır.
• Argoda olduğu gibi, bir grup içinde sıkça konuşulan fikirlerin kısaca ifade edilebilmesi için geliştirilmiştir.
Standart (Ölçünlü) Dil
• Bir dili toplum olarak konuşan ve yazanların hep birlikte uydukları, ağız özelliklerinden arındırılmış, belirli ölçü ve kurallara bağlı ortak dildir.
• Standart dilin kuralları yazım kılavuzlarında ve sözlüklerde belirtilir.
• Standart Türkçe, İstanbul Türkçesi esas alınarak biçimlendirilmiş olan konuşma ve yazı dilidir.