Edebî Metnin Tanımı ve Özellikleri
İnsanların iç dünyasında zevk uyandırmak ve onları etkilemek için ortaya konulan yazılara edebî metin denir. İnsanda estetik duygular uyandıran, insanların duygu düşünce ve hayal dünyasını zenginleştiren dil ürünü eserlere edebî eser denir. Bu anlamda hikâyeler, romanlar, şiirler, tiyatro eserleri, masallar vb. birer edebî eserdir. İnsanlar çağlar boyunca, edebî eserlerle her mekânda ve zamanda anlatma, gösterme ve coşku ile dile getirme biçiminde kendilerini ifade etmişlerdir. Destan, hikâye, roman türleriyle anlatma biçimiyle; komedya, tragedya, dram, opera vb. tiyatro türleriyle gösterme biçimiyle; şiirle de coşku ve heyecanlarını aktarma biçimiyle duygularını dile getirmişlerdir.
- Edebî metin, gerçek yaşamı bire bir anlatmayan, o yaşama alternatif, kurmaca (olmadığı hâlde varmış gibi tasarlanmış, kurgulanmış) bir dünyadır. Gerçek, sanatçının amaçladığı anlam kurgusu içinde değişikliğe uğrar.
- Edebî metinlerde dil, bilgi aktarmak veya öğretmek amacıyla kullanılmaz. Sözcükler, günlük hayatta, herkesin bildiği, alışılmış anlamlarıyla değil; yazarın okuyucuya sunmak istediklerine göre yeni anlamlar yüklenir.
- Edebî metin, yan anlam değeri bakımından zengindir. Metnin tek bir anlamı bulunmaz, okuyucunun bilgisi, görgüsü, psikolojik durumuna göre farklı farklı yorumlanır.
- Edebî metnin soyut anlam boyutu vardır. Bu nedenle anlam yüzeyde ve görünür değil, derinde ve gizlidir.
- Edebî metnin amacı, insanların güzel duygular kazanmalarını, zevk almalarını ve etkilenmelerini sağlamaktır.
- Edebî metin; duygu, hayal ve hazza dayalıdır, özneldir, özgündür.
- Edebî metinde dil, şiirsel (poetik) işlevde kullanılır.
- Edebî metinde verilmek istenen mesaj, metinde yer alan kelimelerle, cümlelerle bütünleşmiştir. Bir edebî metinde kelimelerin yerlerini değiştirmek, bir kelime yerine başka bir kelime koymak mümkün değildir.
- Edebî metinde, estetik, en önemli öge durumundadır.
- Edebî metnin konusu; doğa ile ilişki hâlindeki en geniş anlamıyla duyan, düşünen, tasarlayan, yaşayan insandır.
- Edebî metin, ait olduğu toplumun sosyal ve kültürel özelliklerini taşır. Örneğin Tanzimat sanatçısı Namık Kemal’in eserlerinde o devrin sanat anlayışını, aile, gelenek, görenek ve evlenme gibi konularını görebiliriz.
- Edebî metinlerde; dönemin ilmi, felsefi, teknik ve sosyal alandaki verileri, siyasi tartışmaları kurmacanın olanaklarıyla işlenir.
- Edebi metinde dile getirilen gerçeklik bir kişiye, yalnız bir olaya veya bir ana özgü değildir. Farklı dönemlerin, birçok olay ve kişinin bu yapı ve söyleyişte temsil edilmesi söz konusudur.
