İsmin yerini tutan sözcüklere zamir (adıl) denir.

“Kalemi, arkadaşına ver.” cümlesinde iki varlık (kalem, arkadaş) isimleri söylenerek karşılanmıştır. Bu cümle “Şunu ona ver.” şeklinde de söylenebilir, bu durumda varlıklar, isimleriyle değil; onların yerini geçici olarak tutan kelimelerle karşılanırdı. Bu cümle­de olduğu gibi isimlerin yerini geçici olarak tutan keli­melere zamir denir. Zamirler beş başlık altında ince­lenir.

Kişi (Şahıs) zamiri

Kişi isimlerinin yerini tutan zamirlerdir. Türkçedeki şahıs zamirlerinin sayısı altıdır:

Birinci tekil kişi zamiri >>>ben

İkinci tekil kişi zamiri  >>>sen

Üçüncü tekil kişi zamiri>>>o

Birinci çoğul kişi zamiri>>>biz

İkinci çoğul kişi zamiri >>>siz

Üçüncü çoğul kişi zamiri >>>onlar

Bu zamirlerden ben ve biz, konuşan; sen ve siz, dinleyen; o ve onlar ise adı geçen kişilerin isim­lerinin yerlerine kullanılır: Söz gelimi Ali konuşuyor, Fatma onu dinliyorsa Ali konuşma sırasında kendi is­minin geçeceği zaman “ben”, Fatma’nın isminin ge­çeceği zaman “sen” zamirini kullanacaktır. Ali, kendi­si ve Fatma dışında bir kişiden söz edecekse, o kişi­nin ismini kullanmak istemediğinde de “o” zamirini kullanacaktır.

NOT: Ben ve sen zamirleri yönelme durum ekini aldıklarında bu kelimelerin köklerindeki “e” sesi “a”ya ’ dönüşür. Bu istisnai ses olayına kökte ünlü deği­şikliği denir.

• ben – e/a >>>bana
• sen – e/a >>>sana

Dönüşlülük zamiri

Kişi zamirlerinden daha güçlü bir anlam taşıyan ve iyelik eklerini almış biçim­leriyle kullanılan kendi kelimesine “dönüşlülük zami­ri” denir. Bu kelimeye dönüşlülük zamiri denmesinin nedeni, bu zamirin, yapılan işin yapana döndüğünü gösteren bir anlam taşımasıdır. Dönüşlülük zamirleri, kişi zamirleri gibi bütün kişi adlarının yerlerine kullanı­labilir. Dönüşlülük zamirleri şunlardır: kendim, kendin, kendi/kendisi, kendimiz, kendiniz, kendileri.

İşaret zamiri

İsimlerin yerini işaret ederek tutan zamirlerdir. “Ben gazeteyi okuyacağım, sen dergiyi oku!” cümlesi “Ben bunu okuyacağım, sen şunu oku!” şeklinde söylenirse “gazete” ve “dergi” kelimelerinin yerine işaret anlamı taşıyan zamirler kullanılmış olur. İşaret zamirleri şunlardır: Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar.

• Bunun fiyatı niçin bu kadar yüksek?
• Al bakalım şunu, bir daha da konuşma!
• Sigara içmeyin çünkü o, dost görünüp arka­nızdan sizin kuyunuzu kazan bir düşmandır.
• Bunlar, eski güzel günlerin hatırasıdır.
• Şunlardan biz de alsak mı acaba?
• O yemekler var ya, işte gurbette onları çok özledim.

NOT 1: Sıfat ve zarf olarak da kullanılabilen “böyle, şöyle, öyle” kelimeleri, iyelik eklerini aldıklarında işaret zamirine dönüşür: böylesi, böyleleri; şöyle- si, şöyleleri; öylesi, öyleleri.

Böyle insanlara acımak doğru değil.

sıfat

Böyle konuşmayın, beni üzüyorsunuz.

zarf

Böylelerine acımak doğru değil.

zamir

NOT 2: Türkçede hem işaret hem yer (mekân) anlamı taşıyan işaret zamirleri de vardır: Bura, şura, ora. Bu zamirler, “bu, şu, o” sıfatlarının ara kelimesiyle  kalıplaşması sonucunda oluşmuştur.

NOT 3: “Bu, şu, o” kelimeleri işaret sıfatı olarak da kullanılabilir. Bunların sıfat olarak kullanılabilmesi ‘ için, kendilerinden sonra, işaret ettikleri bir ismin _: gelmesi gerekir:

Bu şiir, daha güzel.

Sıfat

Bu, daha güzel.

zamir

Şu telefona bakabilir miyim?

sıfat

Şuna bakabilir miyim?

zamir

NOT  4:“O” ve “onlar” zamirlerinin kişi zamiri mi işaret zamiri mi olduğu bağlamdan anlaşılır. Bu keli­meler kişi isimlerine yerlerine kullanıldıklarında kişi zamiri, diğer kullanımlarda ise işaret zamiri olur:

Siz çok anlayışlısınız, onlar sizin gibi değil.

                                      kişi z.

Onları şu rafa yerleştirelim,

işaret z.

NOT 5: “Bu, şu, o” zamirleri hâl eklerini aldığında bunlarla hâl ekleri arasına zamir n’si denilen bir ünsüz girer: buna, şundan, ondan vb.

Belgisiz zamir

 İsimlerin yerlerini belirsiz bi­çimde tutan zamirlerdir.

• O, buraya gelsin.
• Biri buraya gelsin.

Bir kişi isminin yerine kullanılan “o” zamirinde herhangi bir belirsizlik yoktur. Çünkü bu kelimenin üçüncü tekil kişiyi karşıladığı bellidir. Ama ikinci cümledeki biri kelimesinde bir belirsizlik vardır. (Kim gelsin; o mu gelsin, ben mi geleyim?)

Falan, filan, herkes, şey gibi birkaç zamirin dışında belgisiz zamirlerin büyük bir bölümü belgisiz sıfatlara iyelik eklerinin getirilmesiyle oluşturulmuştur: başkası, bazısı, bazıları, biri, birisi, birileri, biriniz, birimiz, birçoğu, birkaçı, çoğu, hepimiz, kimi, ki­misi, öbürü, öbürleri, öteki, tümü vb.

Birçok eleştirmen, ona cephe almıştı.

sıfat

Birçoğu ona cephe almıştı.

zamir

Bazı edebiyatçılar çabucak unutulur.

sıfat

Bazıları, çabucak unutulur.

Zamir

Soru zamiri

İsimlerin yerlerini soru anlamlı kelimelerle tutan zamirlerdir. Bu zamirlerin cevapları ya bir isim ya da ismin yerini tutan bir zamirdir.

— Kime haber verdin?

   soru z.

— Ahmet’e haber verdim.

        isim

— Ona haber verdim.

     kişi z.

— Çantanda ne vardı?

                   soru z.

— Çantamda kitap vardı.

                          isim

— Çantamda şu vardı.

                 işaret z.

— Nereden geliyorsun?

      soru z.

— Evden geliyorum.

    isim

— Oradan geliyorum.

      işaret z.

— Hani, bana gelen paket?

     soru z.

— Sana gelen paket salonda.

                                          isim

— Sana gelen paket burada.

                                   işaret z.

NOT 1:“Ne” kelimesi “hangi” anlamında kullanıldı­ğında soru sıfatı olur:

Ne işle uğraşıyorsunuz?

Sıfat

NOT 2: “Kim, ne, nere” gibi birkaç soru zamirinin dı­şında bütün soru zamirleri soru sıfatlarına iyelik ek­lerinin getirilmesiyle oluşturulmuştur: hangisi, kaçı, kaçıncısı vb.

— Hangi elbiseyi beğendin?

soru sıfatı

— Sen hangisini beğendin?

soru zamiri

— Bu elbiseyi beğendim.

işaret sıfatı

— Ben bunu beğendim.

        işaret zamiri

— Öğrenci bu konuyu kavramış?

        soru sıfatı

— Kaçı bu konuyu anlamış?

Soru zamiri

NOT 3: Zamirler belirtili ve zincirleme isim tamlama­larında görev alabilir:

Onun şiirleri insanı derinden etkiler.

tamlayan tamlanan

(kişi zamiri)     _f

belirtili isim tamlaması

İnsanların çoğu, bunu bilmez.

tamlayan tamlanan

(belgisiz zamir)

belirtili isim tamlaması

İlgi zamiri

İsim tamlamalarında tamlanan görevinde kullanılan unsurun yerine geçen “-ki” ekine ilgi (aitlik) zamiri denir. İlgi zamiri de diğer zamir­ler gibi isimlerin yerini geçici olarak tutan bir unsurdur. Onu diğer zamirlerden ayıran özellik, kelime değil de ek olmasıdır.

“Benim kitabım geçen ay yayımlandı, acaba onun kitabı ne zaman yayımlanacak?” cümlesinde iki isim tamlaması vardır:

benim           kitabım   

tamlayan       tamlanan

(zamir)           (isim)

onun            kitabı     

tamlayan      tamlanan

(zamir)          (isim)

Bu cümle şöyle de kurulabilirdi: “Benim kitabım geçen ay yayımlandı, onunki ne zaman yayımlana­cak?” Bu cümlede “onun kitabı” tamlaması kısaltıla­rak “onunki” şeklinde söylenmiş, böylelikle tamlanan görevinde kullanılan bir isim olan kitabı kelimesinin yerine bir ek (ilgi zamiri) kullanılmıştır.

Benzer örnekler aşağıdaki cümlelerde de vardır:

Kalemimi bulamıyorum, seninkini alabilir miyim?

                                               ilgi zamiri

 (Kalemimi bulamıyorum, senin     kalemini alabilir miyim?)

                                           tamlayan   tamlanan

Bizimkiler, böyle dedikodulara aldırış etmez.

Bir şapka istiyormuş dedesininki gibi.

ÖRNEK SORU (ÖSS – 2004)

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcük, ilgi adılından (ilgi zamirinden) sonra yaklaşma duru­mu eki almıştır?

A)Masadakilerden yalnızca birini al.

B)Bugünkünü ötekilerden daha çok beğendim.

C) Benimkinin sayfalarında renkli resimler var.

D) Bu da her yönüyle seninkine benziyor.

E)Benimkinde hiçbir eksik yok.

ÇÖZÜM: “Bu da her yönüyle seninkine benziyor.” cümlesinde ilgi zamiri olan “-ki”den sonra ismin yak­laşma durumu eki olan “-e” gelmiştir. Bu iki ek arasın­daki “n”, kaynaştırma sesidir.

Cevap D

Adları işaret, sayı-miktar, belirsizlik ve soru yön­leriyle belirten sıfatlardır.

İşaret (Gösterme) sıfatları:

İsimlere sorulan hangi sorusunun cevabı olan, isimlerin yerlerini, me­kândaki, zamandaki ya da tasavvurdaki uzaklık dere­celerine göre gösteren sıfatlardır.

• Bu ev birkaç yıl öncesine kadar harap bir hâldeydi.
• Şu ağacın altında biraz dinlenelim.
• O arabayı mutlaka alacağım.

Sayı sıfatları:

İsimlerin sayısal özelliklerini bildiren sıfatlardır. Beşe ayrılır.

Asıl sayı sıfatı: Varlıkların sayılarını, kaç ta­ne olduklarını bildiren sıfatlardır.

• Tuhaf kılıklı üç kişi seni sordu.
• Bugün tamı tamına iki yüz elli beş soru çöz­düm.

Sıra sayı sıfatı: Varlıkların derecelenme sı­ralarını gösteren sıfatlardır.

• Beşinci katta oturuyoruz.
• İkinci soru zordu.

Üleştirme sayı sıfatı: Eşit bölünmeleri, pay­laşımları bildiren sıfatlardır.

• Birer kitap alıp dükkândan çıktık.
• Konuşmacılar için onar dakika ayrılmıştı.

Kesir sayı sıfatı: İsimlerin oransal özellikle­ri bildiren sıfatlardır.

• Emlakçı alım satımlardan yüzde beş komis­yon alıyordu.
• Beşte bir getirisi olan bu işte seni de ara­mızda görmek isteriz.

Topluluk sayı sıfatı: Varlıklar arasında yakinlik, birliktelik ve topluluk ilişkisi bulunduğunu gös­teren sıfatlardır: dördüz bebekler, ikiz anlam, üçlü priz vb.

Belgisiz sıfatlar:

Varlıkların sayısal özellik­lerini ve miktarlarını kesinlik bildirmeden, belirsiz şe­kilde karşılayan sıfatlardır:

• Bazı kişiler o zaman beni haksız bulmuştu.
• Birtakım kurallar onun canını sıkıyordu.
• Her insanın bakış açısı farklı olur.
• Bütün şiir kitaplarını okumuştur.
• Biraz paramız olsaydı, şimdi bu durumda ol­mazdık.
• Çok paran olsa ilkin ne yapardın?

DİKKAT :

“Bir” kelimesi sayı sıfatı olarak da belgisiz sıfat olarak da kullanılabilir. Bu kelime “bir tek” anlamın­da kullanıldığında sayı sıfatı, “herhangi bir” anla­mında kullanıldığında belgisiz sıfat olur. Sayı sıfa­tıyken vurgulu olan bu kelime, belgisiz sıfat oldu­ğunda vurgusuzdur.

• Mazeret kabul etmem, bu sorular bir saat içinde bitmiş olacak. ( sayı sıfatı)
• Bir gün sen de benim haklı olduğumu anlayacaksın.(belgisiz sf.)

Soru sıfatları:

Varlıkların ve kavramların özelliklerini soran, isimleri soru yoluyla belirten, ceva­bı da sıfat olan kelimelere “soru sıfatı” denir.

— Bu gece hangi filmi izleyelim? (soru sıfatı)

— Bu gece şu filmi izleyelim. (işaret sıfatı)

— Nasıl bir dünyada yaşamak istersin? (soru sıfatı)

— Adaletin hâkim olduğu   bir dünyada yaşamak isterim.(niteleme sf. belgisiz sf.)

— Sınıfta kaç öğrenci vardı? (soru sıfatı)

— Sınıfta beş öğrenci vardı. (sayı sıfatı)

— Kaçar gün izinlisiniz? (soru sıfatı)

— Üçer gün izinliyiz. (sayı sıfatı)

— Kaçıncı soru daha zordu? (soru sıfatı)

— Sekizinci soru daha zordu? (sayı sıfatı)

 1.    Sanatın iletişimsel İşlevi:

Dil gibi sanat da öbür insanlarla karşılıklı bir alış ve­rişte bulunma gereksiniminden doğmuştur. Fakat sanat, dilin iletişim imkânlarındaki sınırlılığı aşar. Dil, insan toplumunun ancak kendi içinde o dili anla­yan bir kesimine bildirimde bulunabilirken, sanat -her zaman kendine özgü ulusallığı taşımakla birlik­te- bütün insanlara açık bir dil ortaya koyar. (Edebi­yat bunun dışında kalır; çünkü edebiyatın malzeme­si ulusal dildir.)

2.   Sanatın Aydınlatıcı-Yapıcı İşlevi:

Sanatın bu işlevi, sanatın yaşam üstüne belirli bir tür bilgiyi kendi içinde taşımasından gelir. Sanatın gö­rüntü dili karakteri ve coşkusal etkinlik yaratma gü­cü, sanat yapıtlarından bilgi edinme sürecini, herkes için daha kolaylaştırdığı gibi, bu bilginin, insanın kendi hayal ve gönül belleğinde kalıp yerleşmesini de sağlamaktadır.

3.    Sanatın Eğitsel işlevi:

Sanatın bu işlevi, doğrudan doğruya, insanlara ya­şantı kazandırması üstüne kuruludur. Sanat, insa­nın fiilen yaşamı içinde duyup yaşayamayacağı şey­leri duyup yaşamasını sağlar. Örneğin, sanat saye­sinde Spartakus’la, Garibaldi’yle, Çapayev’le omuz omuza savaşırız; Kolomp ve Nansen’le yeni kıtalar keşfederiz, Roerich gibi, Himalayaların eşsiz güzel­liğini tadarız; Natalya Rostova ile Aksinya’yı sever, ona acırız; Taraş Bulba ve Soya Kosmodemyanska-ya’yla birlikte kahramanca ölürüz.

4.     Sanatın Estetik Haz Verme İşlevi:

Sanatın aydınlatıcı-yapıcı işlevine ve eğitsel işlevine sımsıkı bağlı olan bu işlevi, onun bir mıknatıs gibi in­sanları kendine çeken gücüyle ilişkilidir. Sanat, in­sanlara estetik haz vererek onların iç dünyalarını zenginleştirir.

5.     Sanatın Kültürel işlevi:

Sanatın bu işlevi, insanın sanatsal olarak eğitilmesi­nin en önemli aracıdır. Kişinin sanatsal potansiyeli­nin biçimlenmesinin başlıca yolu da budur.

Güzel Sanatlar İçinde Edebiyatın Yeri

İnsanda bir takım güzel duygular uyandıran, insana bir coşku ve heyecan veren eserlere sanat eseri denir. Sanat eserleri insanın duygu ve hayal dünyasını geliştirir, zenginleştirir.

Edebiyat güzel sanatlar içinde en soyut olan güzel sanat dalıdır. Çünkü malzemesi dildir. Malzemesinin “dil” olması onu herkes için olmanın yanı sıra hudutları en dar ve milli olan tek sanat dalı haline de getirir. Taşınması, eserini seyirci ile doğrudan karşı karşıya getirmesi, nesilden nesile aktarılması, orijinalinin korunması bakımlarından da en avantajlı sanat dalıdır. Edebiyat kişinin ruhundaki iyi ve güzeli uyandırarak kişiyi iyi ve güzele teşvik eder. Sanat eseri öncelikle “güzellik” amacı güder.

Duyguları, düşünceleri, olayları söz veya yazı ile güzel ve etkili bir biçimde anlatma sanatına edebiyat denir.

Edebiyat; duygu, düşünce, sevinç, umut, üzüntü, tasa, kaygı gibi bireysel duyguları ve toplumsal hayattaki olayları yansıtan bir sanat dalıdır.

Örneğin yukarıdaki beyitte doğada var olan “kar”ın insan ruhunda uyandırdığı iyi ve güzel duygular dile getirilmiştir.

Başka bir şairimize ait yukarıdaki şiir metinde ise “kar”ın şairin ruhunda uyandırdığı farklı duygular anlatılmaktadır.

Aynı konuyu işleyen şiirlerin birbirinden farklı olması, şiiri yazan şairlerin aynı konuyu farklı biçimlerde algıladığını ve yorumladığını gösterir. Buradan sanat eserinin bilimsel eserler gibi bilgilendirici ve nesnel olmadığını anlıyoruz. Edebi eser sanatçının kişisel yorumunu taşır.

Farklı sanat dallarında ise konunun farklı anlatım teknikleriyle anlatılabileceğini unutmamak gerekir. Kar manzarasını resmeden bir ressam farklı bir teknik kullanır. Yine bir müzisyen “kar”ın kendi ruhunda bıraktığı etkiyi notalarla anlatır.

Atatürk sanatçının değerini, saygınlığını, önemini şu sözleriyle vurgulamıştır:

“Efendiler! Hayatta her şey olabilirsiniz; mebus, bakan, hatta cumhurbaşkanı… Ama sanatçı olamazsınız.”

Atatürk toplum için yararlı olan bir sanatın önemi üzerinde durmuştur:

“Bir ulus sanattan ve sanatçıdan yoksunsa tam bir hayata sahip olamaz.”

Güzel sanatları diğer eserlerden ayıran en önemli özellik insanda coşku ve estetik haz uyandırmasıdır. Güzel sanatlar için yapılan en iyi sınıflama bu sanatların kullandıkları malzemelere göre yapılan sınıflandırmadır. Bu malzemeler fonetik ve plastik olarak ikiye ayrılır. Sesle yapılan sanatlara fonetik sanatlar, görüntüyle yapılan sanatlara ise plastik sanatlar denir. Güzel sanatların genelinde plastik malzeme kullanılırken edebiyat ve müzik ise sese dayalı bir sanattır.

Edebiyatın malzemesi kelimelerdir ve edebiyat dille gerçekleştirilen bir güzel sanatlar etkinliğidir. Edebiyatın asıl amacı, güzel sanatların en önemli öğesi olan estetik zevk duygusunu dil aracılığıyla gerçekleştirmektir. Edebiyatta fayda sağlamak amaç olarak her zaman ikinci plandadır.

Edebiyat; Tanımı, Konusu, Yöntemi

Duygu ve düşüncelerin söz ya da yazıyla etkili ve güzel bir biçimde anlatılması sanatına edebiyat denir. Edebiyat, sözcüğü Arapça ‘’edep’’ sözcüğünden türemiştir. Edebiyat sözcüğü ilk kez Tanzimat döneminde Şinasi tarafından kullanılmıştır. Şinasi’den önce nazım ve nesir türlerindeki eserlere ‘’şiir ve inşa’’ denilmekteydi.

Edebiyatın Konusu

Yazar ve şairlerin ortaya koydukları eserlerde ele alıp işledikleri her şey, edebiyatın konusunu oluşturur.

Edebiyatın Yöntemi

Dil ürünlerinin tüm özelliklerinin tarihi akış içinde bilimsel olarak incelenmesi de edebiyatın yöntemini oluşturur.

Edebiyatın Bilimlerle İlişkisi

Sanat eserleri ortaya konurken zaman zaman diğer bilimlerden yararlanır.

Güzel sanatların bir dalı olan edebiyatın diğer bilim dallarıyla ilgisi vardır. Bir sanatçının ortaya koyduğu eser psikoloji, sosyoloji, felsefe ve tarih vb. bilimlerle ilgili olabilir. Sanatçı sosyal bir çevre içerisinde yaşar; eserini ortaya koyarken de bu çevreden etkilenir. Ele aldığı eserde kişisel duygu, düşünce ve izlenimlerini anlattığı gibi toplumun gelenek, görenek, inanç gibi değerlerini de ele alabilir. Bir sanatçının yaşamı da ortaya konan eser kadar önemlidir. Örneğin Reşat Nuri Güntekin’in “Çalıkuşu” adlı romanı incelenirken; yazarın içinde bulunduğu ruhsal durumu belirlerken psikolojiden, sanatçının yetiştiği sosyal çevreyi incelerken sosyolojiden; yazarın etkilendiği akımları ve dünya görüşünü belirlerken felsefeden, eserin yazıldığı dönemi incelerken de tarih biliminden yararlanılır.

“Bir kenarda kalıp yaşamak yerine, toplumların içine girmeyi kabul ettiğiniz andan itibaren, onu yaratan kuralların da iyi olduğunu kabul etmek zorundasınız.”

“Vadideki Zambak” adlı eserde geçen yukarıdaki metin bilimsel bir değer taşımaktadır. Yazarın sosyolojinin bilimsel verilerinden yararlandığını göstermektedir. Bunun gibi insanın ruhsal durumunu anlatan bir edebi metin, psikoloji biliminden yararlanabilir.

Edebi bir metin bilgi vermek amacıyla yazılmaz. Edebi bir metinde öncelikli amaç güzelliktir. Bilimsel eserlerin öncelikli amacı ise bilgilendirmektir.

Bir edebi eserin değişik bilim dallarından faydalanması edebi esere bilimsel bir eser niteliği kazandırmaz. Çünkü edebi eserde kişisel yorumlar vardır.

Edebiyatın temel öğesi olan dil, diğer bilim dallarının da anlatım aracıdır. Bundan dolayı felsefe, psikoloji, sosyoloji, hatta tarih, coğrafya, ekonomi vb. diğer bilim dallarıyla yakından ilişkisi vardır. Araştırmacılar da edebiyat araştırmalarında yazarın biyografisini yazarken tarih biliminden, yaşadığı ortamı yazarken sosyoloji biliminden, yazarın içinde bulunduğu ruhsal durumu anlatırken ise psikolojiden faydalanırlar. Yazarı etkileyen toplumsal, siyasal ve felsefî görüşleri de diğer sosyal bilimlerin yardımıyla ortaya koyarlar.

Edebiyat Tarihi ve Önemi

Bir ulusun çağlar boyu yarattığı sözlü ve yazılı dil ürünlerini ve onların yazarlarını bilimsel bir yöntemle tarihi akış içinde inceleyen bilim dalına edebiyat tarihi denir. Edebiyat tarihi bir ulusun geçmişteki düşünce yapısını, dünya anlayışını, kültür ve uygarlık birikimini yeni kuşaklara aktarır. Böylece kuşaklar arasında köprü kurarak yeni kuşakların daha iyiyi, doğruyu, güzeli bulmalarına yardımcı olur. Bizde Tanzimat dönemine kadar edebiyat tarihi tezkirelerden ibaretti.

Tezkire: Şairlerin hayat hikâyelerini anlatan biyografi türünden eserlere denir. Başlıca edebiyat tarihi yazarlarımız Ziya Paşa, M. Fuat Köprülü, Agâh Sırrı Levend, Ahmet Hamdi Tanpınar, Nihat Sami Banarlı’dır.

Dilin İnsan ve Toplum Hayatındaki Yeri ve Önemi

Dil bir iletişim aracıdır. Duygu, düşünce ve istekler dil ile aktarılır. Duygu ve düşüncelerin aktarılmasında sözü söyleyen kişi kaynak, söylenen bir söz (mesaj, ileti), iletilen sözü alan alıcı ve bir de iletişimin yapıldığı iletişim ortamı vardır. Bu düzeneğe iletişim sistemi denir. Bu yönüyle dil en etkin bir iletişim aracıdır.

Her sanat dalının kendini ifade ediş tarzı farklıdır. Ressam renklerle, müzisyen seslerle, mimar ana maddesi toprak ve taş olan maddelerle sanatını yerine getirir. Edebiyatın da ana malzemesi dildir. Dil sayesinde duygular, düşünceler, sevinçler üzüntüler dile getirilir. Bu bakımdan dil olmadan edebiyat olmaz; dil edebiyatı, edebiyat da dili besler, geliştirir. Edebi eserler sayesinde dil gelişir; anlam zenginliği kazanır ve sözcük sayısı artar. Bu yönüyle dil altına, şair ve yazarlar da bu altını işleyen kuyumcuya benzetilir. Hikâyeler, romanlar, şiirler, tiyatro türündeki eserler dil ile yazılır. Dilin diğer önemli bir yanı da ulusal birlik ve beraberliği sağlamasıdır. Aynı dili konuşan, aynı duygu düşünce ve zevkleri paylaşanlar, kederde ve kıvançta birlikte hareket ederler.

Bir ulusun maddî ve manevî alanda ortaya koyduğu tüm eserler kültürü oluşturur. Edebiyat da kültürün içerisinde yer alan bir sanat dalıdır. Örneğin İslâmiyet’ten önceki dönemde yazılmış olan ürünlerden destanlar, koşuklar, savlar sayesinde biz o dönemin kültürünü, yaşam biçimini, inançlarını öğreniriz.

Yukarıdaki metin 14. yüzyılda sade bir dille söylenmiştir. Bu metin dil sayesinde günümüze dek yaşamıştır. Bu sayede Yunus Emre gibi yüzlerce şairin, yazarın eserleri korunabilmiştir. Bu bakımdan dil bir kültür taşıyıcısı olarak önemli bir işlevi yerine getirmektedir. Dil ve kültür edebiyata bir derinlik, bir canlılık katmaktadır.

Bir dil, konuşan kişinin kültür düzeyine göre farklılıklar gösterir. Bir kişinin bakkalda, alışverişte ya da sokakta konuştuğu dil ile resmi çevrelerde kullandığı dil farklıdır. Bu nedenle günlük yaşamda alışverişte, eş dost arasında, bakkalda kullandığımız dile konuşma dili denir. Konuşma dilinde duygu ve düşünceler kısa cümlelerle anlatılır, anlatımda devrik cümlelere yer verilir. Konuşma dilinde noktalama işaretlerine pek uyulmaz. Onun yerine vurguya ve tonlamaya dikkat edilir. Çoğu zaman cümlede öğelerin yerleri değişir; yüklem başta ya da ortada olur. Duygu ve düşünce daha belirgin olarak söylenir. Nerde kaldın, ayol? “İş olur mu burada?” vb. cümleleri buna örnek olarak gösterilebilir.

Bir rapor, bir makale, fıkra ya da bilimsel içerikli yazı hazırlarken kullanılan dile de yazı dili denir. Günlük resmî yaşamda, gazetelerde, dergide ve kitaplarda kullanılan dil yazı dilidir. Yazı dilinde cümlelerin açık, akıcı, sade ve dil bilgisi kurallarına uygun olmasına dikkat edilir. Yazıda yazım kurallarına ve noktalama işaretlerine uyulur.

Bir milleti ayakta tutan, onun varlığını ve devamını sağlayan, millî şuuru besleyen, bir millete mensup olma hazzını veren ve bireylerini birbirine yaklaştırarak onlar arasında birlik yaratan unsur olarak dilin, millet hayatındaki yeri çok önemlidir. Öyle ki milletin varlığı, dilin varlığıyla mümkündür.

İnsanın geçmişini öğrenmesinde, gününü yaşamasında, geleceğine yön vermesinde, kişiliğini kazanmasında, aynı dili konuşan diğer insanlarla iletişim kurmasında ve kendisini ifade etmesinde dilin çok önemli bir araç olduğu muhakkaktır. Bu bakımdan dil bir anlamda bireye hizmet eder. Ancak, insan tabiatı gereği toplu hâlde yaşamaya ihtiyaç duyar. Çevresinde kendiyle aynı değerleri paylaşan insanların bulunmasını ister. Bu ortak değerlerin oluşturulmasında, paylaşılmasında, nesilden nesile aktarılmasında, milletin varlığını devam ettirmesinde dil, çok önemli bir görevi yerine getirir. Çünkü millet olmanın birinci şartı, aynı dili konuşmaktır.

Dil, milletin ortak kültürüyle yol alarak varlığını devam ettirir. Milleti oluşturan bireyler arasında birleştirici bir rol üstlenen dil, aynı zamanda ortak şuurun, millî şuurun ortaya çıkmasına hizmet eder. Millî birliği ve beraberliği sağlar. Dilin bu özelliği Atatürk’ün “Türkiye Cumhuriyetini kuran; Türk halkı, Türk milletidir. Türk milleti demek, Türk dili demektir. Türk dili Türk milleti için kutsal bir hazinedir. Çünkü Türk milleti, geçirdiği nihayetsiz felâketler içinde ahlâkının, an’anelerinin, hatıralarının, menfaatlerinin, kısacası, bugün kendi milliyetini yapan her şeyinin dili sayesinde muhafaza olunduğunu görüyor. Türk dili, Türk milletinin kalbidir, zihnidir.” sözlerinde veciz ifadesini bulmuştur.

Millî varlığın korunmasıyla dilin korunması arasında çok sıkı bir ilgi vardır. Dilini unutmayan fakat bağımsızlığını kaybeden bir toplum milliyetini koruyor demektir. Bu toplum, bağımsızlığını kazanıp bir devlet kurarak, bir millet olarak yeniden tarih sahnesine çıkabilir. Sovyet Rusya’nın dağılmasıyla Türklerin ve diğer milletlerin bağımsız birer devlet olarak yeniden tarih sahnesine çıkmaları bunun en yeni örneğidir. Tarihte bunun başka pek çok örneği vardır. Ancak dilini kaybeden milletlerin tarih sahnesinden silindikleri de bilinmektedir.

Bir milletin dili bozulursa kültüründe sıkıntılar ortaya çıkar. Düşünce, sanat ve edebiyat alanlarında çöküntü başlar. Dil asıl işlevini (insanlar arasında anlaşma aracı olma) yerine getiremez. Kitleler birbirlerini anlayamaz hâle gelir ve yavaş yavaş kopmalar başlar. Bu gerçek, tecrübeyle sabit olduğu için bir milleti içten yıkma yönteminde işe önce dilden başlanır. Yeni neslin kültürel değerleri öğrenmemesi ve bireylerin, kuşakların birbiriyle sağlıklı iletişim kurmalarını engellemek için ne gerekiyorsa yapılır. Bu yüzden dil üzerinde oynanan oyunlara karşı her zaman uyanık olmak gerekir. Adres bulmada kolaylık olsun gibi bir bahaneyle meselâ; Yunus Emre Caddesi’ni 4. Cadde şeklinde değiştirmek bile kültür bakımından son derece yanlıştır. Çünkü cadde adını rakamla ifade ettiğiniz zaman bu tabelayı okuyan kimsenin buradan caddenin numarası dışında öğrenebileceği bir şey yoktur. Fakat Yunus Emre adının yaşatılması hâlinde en azından yetişen nesil Yunus Emre’nin kim olduğunu, bu caddeye neden bu ismin verildiğini merak edecektir, öğrenmek isteyecektir ve sonuçta kendi kültüründen bir şeyler bulacaktır.

Bir milletin ruhu, karakteri, anlayışı çoğunlukla sanatkârların ortaya koydukları eserlere yansıdığından bu yönüyle de dil, sosyal yapının ve kültürün aynası durumundadır. Dolayısıyla bu eserlerin dikkatle incelenmesi o milletin karakteri hakkında sağlam ipuçları verecektir. Gelişmiş ülkelerin kendi kültürlerini ve başka kültürleri öğrenmek için araştırmalar yaptırmalarını, bunlar için bütçelerinden önemli paylar ayırmalarını yabana atmamak lâzımdır. Her milletin kendine göre birtakım kültür özellikleri olduğu gibi milletlerin zayıf ve güçlü olduğu yönler de vardır. Kültür araştırmalarıyla bunların tespiti mümkündür. İzlenecek politikaların belirlenmesine bu araştırmalardan elde edilen veriler ışık tutmaktadır. Sömürgeci ülkeler günümüzde stratejik araştırma enstitüleri adı altında dünyanın dört bir tarafında yaptıkları araştırmalarda o ülkenin veya bölgenin etnik yapısını, özellikle de yerel dilleri gündeme getirmektedirler. Tarihte ve günümüzde bunun pek çok örneğini görmek mümkündür.

Özetlemek gerekirse dil, milletin manevî gücünün aynasıdır. Bir milletin kültürel değerlerini oluşturan ve o milleti ayakta tutan; edebiyatı, sanatı, bilim ve tekniği, dünya görüşü, ahlâk anlayışı, müziği geçmişten günümüze ancak dil sayesinde aktarılmaktadır. Dolayısıyla dilin korunmasıyla millî varlığın korunmasını aynı seviyede algılamak gerekir.

Metin ve Edebî Metin

Metin, belirli bir iletişim bağlamında, bir ya da birden çok kişi tarafından sözlü ya da yazılı olarak üretilen anlamlı bir yapıdır. Metin çok farklı düzeylerde dille iletişimde bulunmak amacıyla cümlelerden oluşan, cümlelerle oluşturulan anlatma ve anlaşma aracıdır. Metnin oluşumunda sesten paragrafa dil birimleri kullanılır.

Cümle, bir duyguyu, bir düşünceyi bir isteği ya da bir olayı tam olarak anlatan ve bir yargı bildiren söz grubudur. Cümlede kesin bir yargı bulunur; kaç sözcükten oluşursa oluşsun yargı bildirmeyen söz grubuna cümle denmez. Yargı bildiren tek bir söz de olsa cümle sayılır. Bu nedenle bir metnin en küçük anlamlı öğesi cümledir.

Metinde cümlelerin arka arkaya anlamsal bir bağlantı kurularak sıralanmasından paragraflar oluşur. Paragrafta bir ana fikir etrafında sıralanmış cümleler bulunur.

Metinde paragraflar düşünce birimidir. Bir paragraftan diğerine geçerken dil, düşünce ve anlam birliği sağlanır. Metindeki paragrafın içinde giriş, gelişme ve sonuç bölümleri bulunur.

Metinde paragraflar anlatılan konunun boyutuna göre uzunluk ya da kısalık gösterir. Birkaç cümleden oluşan paragraflar olduğu gibi tek cümleden oluşan paragraflar da vardır.

Paragrafların bir araya gelmesinden de bir metin (makale, fıkra, söyleşi, deneme, hikâye, roman vb.) oluşur. Her metnin bir ana düşüncesi vardır. Metinde ana düşünceyi destekleyen yardımcı düşünceler paragraflarda dile getirilir. Ana düşünce metinde bir cümle olarak belirtilebileceği gibi yazının bütününden de çıkartılabilir. Metin giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinden oluşur.

Yukarıdaki açıklamalardan anlaşılacağı gibi metinler bir duygu, düşünce, istek ya da olayı anlatmada araç olarak kullanılır.

Edebiyat alanına giren eserler kesin olmamakla birlikte belirli niteliklerine göre “sanat eserleri” ve düşünce eserleri” olmak üzere ikiye ayrılır.

Sanatçıların duygu, düşünce ve hayallerini güzel ve etkili biçimde anlatması sonucu oluşan eserlere sanat eserleri denir. Şiir, hikâye roman, tiyatro, söylev bu tür eserlerdir. Okuyucuyu aydınlatmak, düşündürmek onlara bazı bilgiler vermek amacıyla yazılan eserlere de düşünce eserleri denir. Makale, fıkra deneme, eleştiri, söyleşi, anı, günlük türündeki eserler düşünce eserleridir.

Sanatçının veya yazarın ortaya koyduğu eser zaman zaman düşünce eseri; düşünce eseri de sanat eseri niteliği gösterebilir. Örneğin şiir, hikâye, roman ele alınan konunun özelliğine göre düşünce eseri sayılabilir.

Edebi Metin Nedir?

İnsanların iç dünyasında zevk uyandırmak ve onları etkilemek için ortaya konulan edebi yazılardır. İşte şair ve yazarlar bu etkiyi gerçekleştirmek için kelimeler üzerine yoğun ve derin anlamlar yükler, kimisi şekil açısından bunu yakalamak ister kimi de anlam açısından…

Edebi metinlerde amaç sadece anlamları sunmak değil aynı zamanda kişiyi etkilemek amaçların en başında gelir. Şair ve yazarlar hayal dünyasını düşünceleriyle yoğunlaştırır ve bunu yazıya döker. Edebi metinleri anlamak için söz ve terkipler, edebi tarzlar hakkında ön bilgiye sahip olunmalıdır yoksa işin içinden çıkılamaz. Çünkü okur ilk okuyuşunda anladığını ve keyif aldığını sanar ama işin aslı görünüşte ki gibi değil kelimelerin içine gizlenen derin düşüncelerdir.

Bir başka ifadeyle edebi metin, duygu düşünce ve hayallerin insanda heyecan ve hayranlık uyandıracak şekilde ve estetik bir yapı içinde söylenmesi ve yazılması ile oluşan edebiyat ürünlerine denir.

Sanatçı toplum içerisinde yaşayan bir birey olarak birtakım duygular ve heyecanlar duyar ve bunları ifade etmek ister. Önüne geçilmez bir “yaratma, ortaya koyma” arzusu içerisindedir. Sanatçı duygu ve heyecanlarını eserinde dile getirir ve ruhunun derinliklerindekileri bizimle paylaşır. Böylece ortaya konan eserde sanatçının kişilik özellikleri görülür. Sanatçı eserini ortaya koyarken duygu düşünce ve hayalleriyle birlikte az çok kendi hikâyesini de anlatır.

Sanatçılar başka insanlar gibi etrafındakilerle dertleşmek yerine duygu düşünce ve hayallerini kafasında canlandırır, kurgular sonra da eserini yazar.

Sanatçılar eserlerinde, söyleyeceklerini ya kendisi doğrudan söyler ya da kahramanlarına söyletir. Bazen bu iki tarzı bir arada kullanır.

İnsanda estetik duygular uyandıran, insanların duygu düşünce ve hayal dünyasını zenginleştiren dil ürünü eserlere edebî eser denir. Bu anlamda hikâyeler, romanlar, şiirler, tiyatro eserleri, masallar vb. türlerinde yazılanlar birer edebi eserdir. Biz bu eserleri okuduğumuzda içimizde bir coşku, bir heyecan duyarız.

Malazgirt Savaşını konu alan bir bilimsel yazı ile edebi bir metni karşılaştırdığımızda edebi metinde konunun daha etkileyici bir dille ifade edildiğini, konunun estetik duygular uyandıracak şekilde, hayallerle zenginleştirilerek anlatıldığını görebiliriz. Edebi metinde verilmek istenen mesaj, metinde yer alan kelimelerle, cümlelerle bütünleşmiştir. Bir edebi metinde kelimelerin yerlerini değiştirmek, bir kelime yerine başka bir kelime koymak mümkün değildir. Mesajın edebi metnin bütününe yayılmış olması nedeniyle metinde yer alan kelime ve cümleler bağımsız olarak ele alınamaz.

“Malazgirt Ululaması” adlı şiirden alınan yukarıdaki metinde verilmek istenen mesaj metinde yer alan bütün kelime ve cümlelerle bütünleşmiştir. Bu yüzden bu metinde yer alan unsurları bağımsız olarak ele alamayız. Yine yukarıdaki metinde kelime ve cümlelerle ilgili yer değiştirme, çıkarma ya da ekleme işlemi yapıldığında metin anlam kaybına uğrar.

Yukarıdaki metin “Sultan Alp Arslan, Bizans ordusunun Anadolu’da ilerlediğini duyunca süratle hareket etti.” cümlesiyle karşılaştırıldığında kullanılan dil bakımından önemli farklılıkların olduğu görülür. Şiirde kelimelerin daha çok mecaz ve yan anlamlarında kullanıldığını görüyoruz. Bu da bize edebi metnin bir özelliğini gösterir.

Edebî eserlerin özellikleri şöyle söylenebilir:

• İnsanların duygu, düşünce ve hayal dünyasını geliştirir, zenginleştirir.
• Edebi eserlerin amacı bilgi vermek değildir.
• Edebi eserlerde sanatsal bir dil kullanılır. Mecazlar ve yan anlamlar vardır.
• Edebi metinlerde kelime ve cümleleri değiştirmek mümkün değildir.
• Edebi metinler kurmaca(tasarlanmış) metinlerdir.
• İnsanlar arasında dostluğun kurulmasını sağlar. Çevremizdeki güzellikleri bize gösterir.
• Kişinin hissettiği ancak tanımlayamadığı duyguları tanımlar.
• Bir edebî eseri okuyan kişi psikolojik yönden rahatlar, o eserin kahramanıyla empati kurar, onunla bütünleşir.

Edebî eserler yazıldıkları çağın dil, kültür ve sanat anlayışını yansıtır. Örneğin Tanzimat Edebiyatı şair ve yazarlarından Namık Kemal’in eserlerinde o devrin sanat anlayışını, aile, gelenek, görenek ve evlenme gibi konularını görebiliriz.

Çağlar boyunca insanlar edebî metinlerle her mekânda ve zamanda anlatma, gösterime ve coşku ile dile getirme biçiminde kendilerini ifade etmişlerdir. Destan, hikâye, roman türleriyle anlatma; komedya, tragedya, dram, opera vb. türleriyle gösterme; şiirle coşku ve heyecanlarını dile getirmişlerdir.

Özellikler:

• İşlenmiş bir dil ve anlatımla oluşur.
• İnsanda güzel duygular, hayaller ve zevkler uyandırır.
• İnsanın duygu düşünce ve hayallerini besler.
• Ait olduğu toplumun sosyal ve kültürel özelliklerini taşır.

Edebî metinlerde dil, bilgi aktarmak veya öğretmek amacıyla kullanılmaz. Kelimeler, günlük hayatta, herkesin bildiği, alışılmış anlamlarıyla değil, yazarın okuyucuya sunmak istediklerine göre yeni anlamlar yüklenir. Bu bakımdan anlatmaya bağlı edebî metinler ile bilimsel metinler birbirinden farklıdır. Bilimsel metinlerde anlam herkes için aynıdır. Hiçbir yerde ve durumda değişmez. “Akdeniz’in bitki örtüsü makidir.” gibi bir cümle herkes tarafından aynı şekilde algılanır. Ancak edebî metinlerde, okuyucunun o anda içinde bulunduğu ruh hâli, dünya görüşü, bilgi ve kültür seviyesi edebî metnin anlamını değiştirir. Çünkü edebî metinlerdeki sözler veya söz grupları yalnızca sözlük anlamlarıyla metinde yer almazlar; bulundukları bağlama (ortama) göre anlam değeri kazanırlar.

Edebî metinler yan anlam bakımından zengindir. Kelimeler ve kelime grupları, metin içerisinde farklı anlamlar kazanır. Bu nedenle edebî metinler anlam bakımından zenginleşir. Tek bir anlamları bulunmaz, okuyucunun bilgisi, görgüsü, psikolojik durumuna göre yeniden anlamlandırılır ve yorumlanırlar.

Edebiyat ve Gerçeklik

Yazarlar günlük hayatta karşılaştığımız ya da karşılaşabileceğimiz nitelikteki olayları oldukları gibi değil kendi iç dünyalarında kurguladıktan sonra dışa yansıtırlar. Yaratılan kahramanlar çevremizdeki kişilere benzer. Yazarlar çok iyi tanıdıkları bir kaç kişinin özelliklerini bir kişi üzerinde toplayabilir. Olayları ve kişileri iyice kurguladıktan sonra eserini yazar.

Edebi metinler, yazıldığı dönemin özelliklerinden ve o dönemdeki her türlü gerçeklikten belirli ölçüler içerisinde yararlanırlar.

Edebi eserlerde gerçeklik, kaynağını diğer bilim ve bilgi alanlarının ortaya koyduğu sonuçlardan alabilir.

Yine günlük yaşamımızda karşılaşabileceğimiz her türlü konu edebi esere kaynaklık edebilir.

Edebî metnin konusu, doğa ile ilişki hâlinde olan, duyan, düşünen, tasarlayan ve yaşayan insandır.

Edebiyat eserindeki içeriğin gerçeklikle bağı vardır. Eseri oluşturan yazar ya da şair belli bir toplumsal gerçeklik içinde yaşamaktadır ve eserinde gerçekliği şöyle ya da böyle yansıtır.

Edebiyat eseri, yazıldıktan sonra da toplumsal gerçeklik içinde yer alır. Sonuçta o eseri okuyanlar belli bir toplumsal gerçeklik içinde bulunduğuna göre eserin gerçeklikle bağı başka bir biçimde sürmektedir. Kısacası yazmak da gerçeklikle ilişki kurmanın bir yoludur.

Yazar içinde yaşadığı gerçekten yola çıkarak eserini oluşturur. Ancak yaşanan doğal gerçeklik olduğu gibi değil, edebiyatın kuralları içinde esere yansır. Yani sanatçı doğal gerçekliği konu olarak ele alıp yeni bir gerçeklik içinde tekrar şekillendirir, kurgular; buna edebi gerçeklik denir.

Sanat; nesnel, gerçek dünyanın öznel tasarımıdır. Bu durumda gerçeklikten yararlanmaları yönüyle, bilimle sanatın ayrı olmadığını, yalnızca yöntemlerinin farklı olduğunu söyleyebiliriz.

Edebiyat insana özgü özellikleri, kurmacanın dünyasında dile getirir. Edebi metnin konusu; doğa ile ilişki halindeki en geniş anlamıyla duyan, düşünen, tasarlayan, yaşayan insandır. Dolayısıyla edebi metinlerde insanla ilgili her konu işlenebilir.

Bilim de sanat da aynı gerçeklikle uğraşır. Sanat, gerçekliği insana özgü özelliklerden hareketle değiştirerek yeniden oluşturur, bilim ise açıklar. Edebi metin yazılırken dönemin özelliklerinden ve o dönemdeki her türlü gerçeklikten yararlanılır. Ancak bu yararlanma, bilimin gerçeklikten yararlanmasından farklıdır.

Sanat gerçekliği değiştirip, dönüştürüp, yorumlayıp, yeniden yaratır. Edebi metinlerde; dönemin ilmi, felsefi, teknik ve sosyal alandaki verileri, siyasi tartışmaları kurmacanın olanaklarıyla işlenir.

Gazete haberi, tıbbi makale, sözleşme gibi metinler gerçekliği doğrudan doğruya ifade eder. Roman, öykü, şiir gibi türler ise doğal gerçekliği edebi öğelerle birleştirerek “kurmaca gerçeklik” haline getirir. Sanat eserleri de edebiyat eserleri gibi kurmacadır.

Bir edebî eserin temel özelliklerinden biri de sanatçının, eserinde meydana getirdiği dünyadır. Edebî eserde dış dünya, insan ve insana özgü özellikler kurmaca yoluyla dile getirilir. Bununla birlikte edebî eserlerde oluşturulan bu dünya tamamen hayalî değildir. Yani dış dünya dediğimiz gerçek dünya ile bağlantılıdır. Fakat gerçeğin tıpatıp aynısı da değildir.

Gerçeğin olduğu gibi yansıtılmaya çalışıldığı metinler, bilimsel metinlerdir. Nasıl ki bir ressamın yaptığı tablodaki görüntü ile o görüntünün gerçeği arasında “ressam farkı” varsa, edebî eserlerde de “yazar farkı” vardır. Sanatçı, görüp duyduklarından etkilenir, onları yeniden biçimlendirir ve hayalinde yorumlar. Bu yorumlamada şair ya da yazarın hayata bakışı aldığı eğitim, yaşadığı dönem, içinde yaşadığı çevre etkili olur. Ayrıca bilim ve bilgi alanlarının ortaya koyduğu sonuçlar, edebiyatın gerçekliğine kaynaklık eder.

Edebî metinlerin özelliklerinden biri de dikkatlere sunulan olayın hayalî olmasıdır. Destan, masal, mesnevî, hikâye ve roman gibi edebî eserleri, tarih, biyografi, seyahat yazısı, hatıra ve benzeri eserlerden ayıran hususiyet de burada aranmalıdır.

Kısacası edebi metinde olay, tarihî ve yaşanmış olandan farklıdır. Hiçbir romanın tarihî ve yaşanmış olayı olduğu gibi dikkatlere sunduğu iddia edilemez. Gerçek dediğimiz şey, değişikliğe uğrayarak edebî eserin dünyasına girer. Bundan dolayıdır ki hayatın gerçeği ile sanatın gerçeği birbirinden farklıdır. En gerçekçi olduğu iddia edilen edebî eserler dahi yaşanmış olanı değil, gerçeğe uygun olanı dikkatlere sunar. Kurtuluş Savaşı, tarihî bir hadisedir. Tarihçiler bu hadiseyi anlatırlar, romancılar da eserlerine konu alırlar. Tarihçinin çalışması bir fotoğrafa; romancının çalışması ise resme benzer.

İçinde bulunduğumuz, yaşadığımız âlemin dışında edebî metinde yer alan âleme haricî âlem (kurmaca dünya) denir. Bu âlem, insanın hayalinde oluşur ve anlatma vasıtasıyla dışa aksettirilir. Özetle, edebiyat, gerçek hayatın yorumlanmasıdır.

Türk dilinin kökeni çok eski çağlara dayanmaktadır. Türklerin 10. yüzyıldan itibaren İslâmiyet’i kabul etmesiyle birlikte din, dil ve kültür hayatlarında önemli değişiklikler olmuştur. Bu dönemde bilim dili olarak Arapça, edebiyat dili olarak da Farsça kullanılmaya başlanmıştır. Dil ve kültür alanındaki bu etkilenme sonucu Arapçadan, Farsçadan dilimize pek çok sözcük ve kavram girmiştir. Ancak Türkçe bir taraftan da varlığını sürdürmüştür. Özellikle Karahanlılar döneminde (932-1212) dil ve edebiyatımız açısından önemli sayılan Kutadgu Bilig, Divanü Lügati’t Türk ve Atabetü’l Hakayık adlı eserler yazılmıştır.

Anadolu’da Türkçenin gelişmesi ise şöyle olmuştur: 11-12 ve 13. yüzyıllarda Anadolu’da Anadolu Selçukluları devleti yönetime hâkimdi. Bu dönemde devletin resmî dili Farsça idi. Edebiyat ve sanat dili olarak Farsça, bilim dili olarak da medreselerde Arapça öğretiliyordu. Aydınlar eserlerini Arapça– Farsça ya da bu dillerin karışımıyla yazıyorlardı. Türkçenin gelişimine 12 ve 13. yüzyıllarda Şeyyad Hamza, Ahmet Fakih, Yunus Emre, Hacı Bektaş Veli, Hoca Dehhani, Dede Korkut vb. pek çok yazar ve düşünür katkı sağlamıştır.

İnsan, toplum hâlinde ve bir kültür çevresinde yaşayan, düşünme ve konuşma yeteneği olan bir varlıktır. İnsanı diğer varlıklardan ayıran en önemli özellik, konuşması, yani dile sahip olmasıdır. Dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan, kendisine özgü yasaları olan ve ancak bu yasalar çerçevesinde gelişen, temeli bilinmeyen zamanlarda atılmış seslerden örülmüş bir anlaşma sistemidir. İletişim ise bir düşüncenin, bir duygunun konuşma yoluyla, yüz, el, kol ve baş hareketleriyle ya da yazı, telefon, radyo, televizyon, İnternet gibi bildirişim araç ve gereçlerinden yararlanarak bir kimseden başka bir kimseye iletimidir. İnsanların anlaşma ve paylaşma ihtiyacından doğan iletişim, hayatın akışını sağlayan unsurlardan biridir.

İnsanlar duygu, düşünce ve hayallerini diğer insanlara daha çok konuşma yoluyla iletirler. Yani insanlar daha çok dil aracılığıyla iletişim kurarlar. Dil, sembollerle anlaşma yöntemlerinden biridir. Kısacası dil bir semboller sistemidir, insanların düşündüklerini ve duyduklarını bildirmek için kelimelerle veya seslerle yaptıkları anlaşma sistemidir.

Dille kurulan iletişim en gelişmiş anlaşma yöntemidir. İnsanlar dil dışında araçlar yardımıyla da anlaşabilmektedir. Mektup, çizgi, şekil, sinema, tiyatro, televizyon, internet, telefon, müzik, resim de birer iletişim aracı olarak sayılabilir. Örneğin ilk insanlar dumanı bir iletişim aracı olarak kullanmışlardır. Günümüzde işitme engelliler işaret diliyle anlaşmaktadırlar. Ama en gelişmiş, en yaygın ve en sevilen anlaşma aracı dildir. Çünkü dille gerçekleştirilen iletişim, diğer araçlarla gerçekleştirilen iletişimden çok daha kolay ve kullanışlıdır. Diğer araçlarla gerçekleştirilen iletişim çok sınırlıdır, hem de zordur.

İnsan, dil olmadan iyi bir iletişim kuramaz. Tam anlamıyla anlatma ve anlaşma, yani iletişim dil yardımıyla sağlanır. Dil, insanın duygularını, düşüncelerini, isteklerini bütün canlılığıyla ortaya koyma olanağı sağlar. İnsanın öteki insanlarla anlaşabilmesine, onlarla birleştirici bağlar kurabilmesine imkân sağlar. Dil, bireyleri birbirine bağlayarak onların toplum potasında birleşmesini sağlar. Bu açıdan dil, toplum hayatının can damarıdır. İnsanın, kendisi için hayati bir öneme sahip olan dilin inceliklerini, ayrıntılarını çok iyi öğrenmesi ve onu özenli bir şekilde kullanması gerekir. Çünkü insanın dili kullanmadan sosyalleşmesi, toplum hayatında kendine başarılı bir yer edinmesi, diğer insanlarla sağlıklı bir iletişim kurabilmesi mümkün değildir.

Dilin Oluşumu

Dilin ortaya çıkışı, yazının öğrenilmesi, dillerin çeşitliliği gibi konular insanları daima meraklandırmıştır. İnsanlar “Dilin asıl kaynağı nedir?”, “Dil nasıl meydana gelmiştir?”. “İlk konuşmalar nasıl olmuştur?” gibi sorulara sürekli cevap aramışlar ama bu sorulara kesin bir cevap bulamamışlardır. Dilin meydana gelişi ve ortaya çıkışıyla ilgili bilim adamları arasında kesin bir görüş birliği yoktur. Bugüne kadar yapılan çalışmalarda dilin kaynağı ile ilgili ancak birçok teori ortaya konmuştur. Bunlardan birkaçına kısaca değinelim:

a. İlahi kaynak: Bu teoriye göre Allah, insanı yarattı ve yarattığı insana dili öğretti. Zaten birçok dinde Allah’ın insana dili kullanmayı doğuştan bir yetenek olarak verdiği kabul edilir.

b. Doğal ses kaynağı: Bu teoriye göre dil doğal seslerin taklidi şeklinde oluşmuştur. Mesela bomba “bom” diye patlaması sonucu bu ismi almıştır.

c. Sözlerin ve jestlerin birleşimi: Beden hareketlerini temel alan bu teoriye göre dil, fiziksel jestlerin ve ağız yoluyla üretilen seslerin arasındaki bağdan oluşmuştur. Buna göre insanlar önce iletişim için bazı jestler oluşturdular ve daha sonra zamanla bu hareketler ağızdan çıkan seslerle birleşti. Mesela insanın kızgınlık belirtisi olarak “hom hom” yapmasından “homurdanmak” kelimesi, bir şeyi üflerken “püf püf” yapmasından “üflemek” kelimesi ortaya çıkmıştır.

d. Fiziksel uygunluk: Bu teoriye göre kelimeler insanların söyledikleri şarkılardan oluşmuştur. İlk insanlar güç işler görürken ritmik birtakım sesler çıkararak çalışmalarını kolaylaştırıyorlardı. Bu sesler daha sonra şarkılara ve kelimelere dönüşmüştür.