1.Yenileşme hareketlerinin temelinde, savaş alanlarından başlayarak Osmanlı’nın Batı karşısında uğradığı ye­nilgiler yatmaktadır. ( )

2. Osmanlı Devleti’nde yenileşme hareketleri, halkın isteği ve baskısı sonucunda başlamıştır. ( )

3. XIX. yüzyılda, eski İstanbul (surlar içindeki İstanbul) hayatıyla Beyoğlu çevresinde sürdürülen yaşama biçimi farklıydı; surlar içindeki İstanbul, geleneksel Türk yaşam tarzını sürdürürken gayrimüslimlerin ikamet ettiği Be­yoğlu çevresindeki halk, Batı’dan gelen yeniliklerin yansıtıldığı bir yaşam sürdürmekteydi. ( )

4. Namık Kemal‘in; Ziya Paşa‘nın “Harabat” adlı eserinde divan şiirini yüceltmesi üzerine yazdığı “Tahrib-i Ha­rabat” ve “Takib” adlı eserleri edebiyatımızdaki ilk tiyatro eserleridir. ( )

5. Tanzimat’tan sonra öğrenim için Avrupa’ya gönderilen gençler, burada edebiyat çevrelerine girmiş; Batılıların edebiyat türlerini tanımış ve bu türleri edebiyatımıza taşımışlardır. ( )

6.Tanzimat Döneminde Batı edebiyatı demek, İtalyan edebiyatı demektir.                                                    (  )

7. Ziya Paşa; Hürriyet gazetesinde çıkan “Harabat” adlı makalesinde, divan edebiyatını millî bir edebiyat olma­makla suçlayarak modern Türk edebiyatının ancak halk edebiyatına bağlanmakla kurulabileceğini savunmuş­tur. ( )

8.Tanzimat Döneminde, hece ölçüsüne ilgi biraz artmışsa da aruz ölçüsü eski hâkimiyetini devam ettirmiş; di­van şiirinin nazım şekilleri ve sanatları tamamen terk edilememiştir.                                                          (  )

9.Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesiyle (1839) Tanzimat edebiyatı da başlamıştır.                                       (  )

10.Öğrenimini Fransa’da yapan ve Fransız edebiyatını tanıma imkânı bulan Şinasi, Fransız şairlerinden manzum olarak yaptığı ilk tercümeleri “Tercüme-i Manzume” adlı küçük kitapta yayımlamıştır. (  )

CEVAPLAR

1.D 2. Y 3. D     4. Y     5. D     6. Y     7. Y     8. D     9. Y     10. D

İslami Türk edebiyatı ile Batı Türk edebiyatı arasında geçiş dönemi olan “Hazırlık Dönemi”ni de hesaba katarsak sanatçıların getirdikleri yenilikler ve sanat anlayışları bakımından Tanzimat edebiyatı üç dönemde incelenebilir:

Hazırlık Dönemi (1839-1860)

Osmanlı aydınlarının Batı kültürünü, edebiyatını tanıma ve tanıtma çabalarına başladığı dönemdir.

Bu dönem Batı’dan, özellikle Fransız edebiyatından, bazı şiir, hikaye ve roman çevirilerinin yapıldığı bir geçiş dönemidir.

İlk çeviri roman, Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği “Tercüme-i Telemak”tır.

İlk şiir çevirileri ise Şinasi ve Ethem Paşa’nın J.J. Rousseau, V. Hugo, Lamaritine gibi Fransız şairlerden yaptıkları çevirilerdir.

İlk Türk gazetesi olan ve devlet eliyle çıkarılan Takvim-i Vekayi bu dönemde de yayını sürdürür.

Yine bu dönemde yarı resmi bir gazete olan Ceride-i Havadis’le (1840) tıpçıların çıkardığı Vakayi-i Tıbbiye (1850) yayın hayatına başlamıştır.

Osmanlıcadan sonra Fransızca en önemli edebi dil konumuna gelir.

Elçiliklerde tutulan “Seferatname” adlı günlükler, Batı kültürünün tanınmasına yardımcı olur.

Bu dönem; toplum, siyaset ve sanat yönünden Tanzi-mat edebiyatının oluşmasına elverişli bir dönemdir.

I. DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI (1860-1878)

1860’ta Şinasi ve Âgah Efendi’nin birlikte çıkardıkları ilk özel Türk gazetesi olan Tercüman-ı Ahval ile Tanzimat edebiyatı fiilen başlamış olur.

Bu dönemde yetişen sanatçıların çoğu (Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal) Fransız düşünür ve yazarlarından Montesquieu, Voltaire, J.J. Rousseau’nun etkisinde kalmıştır.

Bu dönemin yazar ve şairleri Divan edebiyatı geleneğiyle yetişmiş; ancak bu geleneği değiştirerek yeni bir edebiyat anlayışını yerleştirmeye çalışmışlar, fakat eskiye bağlılıktan kurtulamamışlardır. Özellikle şekil yönünden Divan şiiri geleneğine bağlı kalmışlardır.

Eserlerinde; vatan, millet, eşitlik, özgürlük, hak, adalet, meşrutiyet gibi, o döneme gelinceye kadar sözü edilmeyen kavramları yaymaya çalışmışlardır.

“Sanat toplum içindir.” ilkesi bilinçli olarak benimsenmiştir.

Dilde sadeleşme savunulmuş, ama uygulanamamıştır.

Aynı şekilde hece vezni ve halk edebiyatı da yalnız savunulmakla yetinilmiştir.

Batı edebiyatından makale, deneme, fıkra, eleştiri, roman, hikaye, tiyatro, anı gibi edebi türler edebiyatı-mıza bu dönemde girmiştir.

Şiirde eski şekiller içinde yeni konuların işlenmesiyle içerik ön plana çıkmıştır. Yani şiir, fikirleri aktarmak için kullanılan bir araç durumundadır.

Bu dönemde yazılan romanlar teknik açıdan zayıftır.

Hastalıklı oluş, intihar, kölelik ve cariyelik romanda sık sık işlenen konulardır.

Noktalama işaretleri ilk defa bu dönemde kullanılmıştır.

Romantizm akımının özellikleri bu dönem sanatçılarının eserlerinde görülür.

Bu dönem sanatçıları; Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal, Şemsettin Sami, A. Mithat Efendi, A. Vefik Paşa, Ali Bey, A. Cevdet Paşa ve Ali Suavi’dir. (Bu sanatçıların hemen hepsi gazetecilik yapmış, bir kısmı siyasi mücadeleler içinde bulunmuş, devlette önemli vazifeler üstlenmiş kişilerdir.)

II. DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI (1878-1896)

Bu dönem sanatçıları II. Abdülhamit’in baskılı yönetiminden dolayı “sanat, sanat içindir.” ilkesini benimse-mişler, sosyal konulardan ve ideolojilerden uzak durmuşlardır.

Batı edebiyatının örnekleri başarıyla ortaya konul-muştur.

Bu dönemde yazılan eserlerin dili oldukça ağırdır.

Divan edebiyatına karşı Batı edebiyatı savunulmuştur.

Bu dönemde şiir, biçim yönünden Divan şiiri etkisinden kurtulmuştur. Abdülhak Hamit Tarhan şiirleriyle bu yeniliğin öncüsü olmuştur.

Romanda realizmin şiirde ise romantizmin izleri görülür.

Kölelik ve cariyelik bu dönemdeki romanlarda işlenen konulardır.

Şiirin konusu genişlemiştir. Hayatta güzel olan her şeyin şiire konu olabileceği görüşü esastır.

Bu dönem şiirlerinde ölüm, yokluk, hiçlik, düş kırıklıkları, tabiat, aşk gibi konular işlenmiştir.

Bu dönemin başlıca sanatçıları A. Hamit Tarhan, R. Mahmut Ekrem, S. Paşazade Sezai, Nabizade Nazım’dır. Bu dönemde olup da yeniliklerin karşısında olan sanatçı da Muallim Naci’dir.

TANZİMAT’TA ŞİİRİN ÖZELLLİKLERİ VE İKİ DÖNEMİN KARŞILAŞTIRILMASI

I. ve II. dönem şairleri, Divan şiiri geleneğine bağlı kalmışlardır.

I. Dönem şairleri vatan, millet, özgürlük, adalet gibi toplumsal konulara yönelmişler; II. Dönem şairleri tabiat, aşk, ölüm gibi kişisel konulara önem vermişlerdir.

I. dönem şairleri “sanat, toplum içindir.” ilkesini, II. dönem şairleri “sanat, sanat içindir.” ilkesini benimsemişlerdir.

I. dönem şairleri dilde sadeleşmeyi savunmuşlardır, ancak uygulayamamışlardır, II. dönem şairleri ise dili iyice ağırlaştırmışlardır.

Her iki dönemin şairleri Romantizm’in etkisinde kalmıştır.

Şiirde parça güzelliği bırakılmış, konu birliğine ve bütün güzelliğine önem verilmiştir.

Şiirde sanatlı söyleyiş esas maksat olmaktan çıkarılmıştır.

TANZİMAT’TA HİKAYE ve ROMAN

Türk edebiyatında önceleri bulunmayan Batılı anlamda hikaye ve romanın ilk örnekleri bu dönemde görülmeye başlandı. Eski edebiyatımızdaki halk hikayeleri, masallar, mesneviler bu türlerin yerini tutmakta idi.

Roman ve hikaye türündeki ilk örnekler Batılı yazarlardan esinlenerek verilmiştir.

İlk roman çevirisi Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği “Tercüme-i Telemak”tır. Bunu; Sefiller, Robinson Kruzoe, Monte Kristo, Paul ve Virgine, gibi roman çevirileri izlemiştir.

Türk edebiyatında ilk yerli roman Şemsettin Sami’nin “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat” adlı eseridir. Ancak bu eser roman tekniği bakımından kusurludur. Sanat değeri taşıyan ilk roman Namık Kemal’in İntibah adlı eseridir.

Tanzimatın I. döneminde hikaye türü pek ilgi görme-miştir. Ahmet Mithat Efendi’nin “Kıssadan Hisse” ve “Letâif-i Rivayet” serisi bu türün ilk örnekleridir. II. dönemde Sami Paşazade tarafından bu türün örnekleri verilmiştir.

TANZİMAT’TA HİKAYE ve ROMAN ÖZELLİKLERİ

İşlenen konular, günlük olaylardan ya da tarihten alınmış, gerçeğe uygun konulardır.

Olayların akışında ve sonuca bağlanmasında rastlan-tılara çokça yer verilmiştir.

Yazarlar okuyucuyu bilgilendirmek için olayların akışını kesip bilgiler, öğütler vermişlerdir.

Yazarlar, kişiliklerini eserlerine yansıtmışlardır.

Canlandırılan kahramanlar tek yönlüdür, iyiler bütü-nüyle iyi kötüler bütünüyle kötüdür.

Olayların sonunda iyiler ödüllendirilmiş, kötüler cezalandırılmıştır.

Kişiler çoğu kez bir görüşte aşık olurlar.

Ahmet Mithat, Nabizade Nazım gibi halka seslenen yazarların dili sade; Namık Kemal gibi aydınlara seslenen yazarların dili ağırdır.

Birinci dönem yazarları Romantizm’in, II. dönem yazarlarında Realizm’in etkileri görülür.

TANZİMAT’TA TİYATRO

Tanzimat dönemine kadar, tiyatro alanında geleneksel halk tiyatrosu dışında bir faaliyet görülmez. Batılı anlamda ilk tiyatro eseri Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” adlı eseridir. Yazar bu eserde görücü usulüyle evlenmeyi eleştirir. Şinasi bu piyeste meddah geleneğinden de yararlanır. Güldürüler söylenenlerin ters anlaşılması üzerine kurulmuştur. Eserde konuşma dili kullanılmıştır.

Tiyatro halkı eğitmek için bir vasıta olarak kullanılmıştır. Bu maksatla konularını toplum hayatından, gelenek-lerinden ya da tarihten almışlardır.

Tanzimat dönemi tiyatro yazarları, eserlerini sahnelemekten çok, okumak için yazmışlardır. Hatta II. dönem sanatçılarından A. Hamit Tarhan, tiyatro eserlerini sadece okumak için yazmıştır.

Tanzimatçılara göre tiyatro, bir eğlence olduğu kadar bir eğitim aracıdır da. Bu yüzden tiyatro eserlerinde diğer türlere göre daha anlaşılır bir dil kullanılmıştır. Fakat bu dil ikinci dönemde giderek ağırlaşmıştır.

TANZİMAT’TA GAZETİCİLİK

Tanzimat sanatçılarının hemen hemen hepsi gazetecilikle uğraşmış, edebiyat yazılarını gazete-lerde yayımlamış kişilerdir. Bu dönemde gazete ile edebiyat iç içedir. Tanzimat döneminde, gazete vasıtasıyla makale, fıkra, eleştiri, anı gibi yazı türleri edebiyatımıza kazandırılmıştır.

Tanzimat Döneminde Çıkan Gazeteler

1.Takvim-i Vekayi (İlk Resmi Gazete-1831)

2.Ceride-i Havadis (Yarı Resmi Gazete-1840)

3.Tercüman-ı Ahval (1860-İlk Edebi ve Özel Gazete-Şinasi ve Âgah Efendi)

4.Tasvir-i Efkar (1862-Şinasi)

5.Muhbir (1866-Ali Suavi)

6.Hürriyet (1868-Ziya Paşa ve Namık Kemal)

Bu gazeteleri N. Kemal’in “İbret”, A. Mithat Efendi’ nin “Devir”, “Bedir”, “Tercüman-ı Hakikat”, Şemsettin Sami’nin “Sabah”, “Tercüman-ı Şark” adlı gazeteleri izler.

TANZİMATIN I. DÖNEM SANATÇILARI

ŞİNASİ (1826-1871)

Tanzimat edebiyatının öncü ve yenilikçi şairi, yazarı ve düşünürüdür.

İlk özel gazete (Tercüman-ı Ahval), ilk makale (Mukaddime), ilk tiyatro eseri (Şair Evlenmesi), ilk şiir çevirileri, ilk dil çalışmaları ona aittir. İlk kez noktalama işaretlerini de o kullanmıştır.

Şiirde şekil olarak Divan edebiyatı geleneğine bağlı olmasına rağmen içerikte değişiklikler yapmış, eski şekillerle yeni kavramları anlatmıştır.

Yazıyı süsten ve sanattan kurtararak düşünceyi ön plana çıkarmıştır. Böylece dilde sadeleşme hareke-tine öncülük etmiştir.

Nesirlerinde dil sadedir. Şiirlerinde aruz veznini kullanmıştır ve dil pek sade değildir.

Klasisizmden etkilenmiştir.

La Fontaine’den Fabl’lar tercüme etmiştir.

Tanzimat Fermanını ilan eden Mustafa Reşit Paşa için yazdığı iki kaside oldukça önemlidir. Bu kasidelerdeki övgüler Divan edebiyatından daha ileridir.

Eserleri: 

Durub-u Emsal-i Osmaniye (1863) : Osmanlı atasözlerini derlediği bir kitaptır.

Şair Evlenmesi (1860) : Türk edebiyatında batı tarzında yazılan ilk tiyatro eseridir. Eser tek perdelik bir töre komedisidir. Konusu, birbirini görmeden görücü usulü ile evlenme adetidir. Batı tesiri altında fakat yerli malzeme ile işlenmiş milli bir tiyatrodur. Kahramanları halktan seçilmiştir. Sevgilisi yerine onun için çirkin ablası ile evlendirilen Müştak Bey’in başına gelenler anlatılır.

Tercüme-i Manzume (1869) : Fransızcadan Türkçeye ilk şiir çevirileri sayılır.

Müntehabat-ı Eş’ar (1862) : Şinasi’nin kendi şiirlerini topladığı bir eserdir.

Müntehabat-ı Tasvir-i Efkar (1885) : Makalelerin yer aldığı üç ciltlik bir eserdir.

Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-i Efkar : Şinasi’nin çıkarmış olduğu gazetelerdir.

ZİYA PAŞA (1825-1880)

Tanzimat’ın eski ile yeni arasında yalpalayan aydınıdır.

“Şiir ve İnşa” adlı makalesinde gerçek şiirin halk şiiri olduğunu söyler. Sonraları “Harabat” adlı antolojisinin önsözünde Divan şiiri geleneğini savunur. Bu nedenle Namık Kemal tarafından sert biçimde eleştirilir.

Edebiyatımızın en önemli terkib-i bent ve terci-i bent şairlerindendir.

Eserleri: 

Şiir : Eş’ar-ı Ziya, Zafarname (Hiciv), Terkib-i Bend ve Terci-i Bend.

Nesir : Harabat, Rüya (Edebiyatımızda ilk mülakat), Defter-i Amal (Anı), Veraset Mektupları, Engizisyon Tarihi (çeviri), Endülüs Tarihi (çeviri), Emil (çeviri).

Harabat : Arapça, Farsça, Türkçe şiir antolojisidir. Eserin mesnevi tarzında yazılmış önsözünde, Ziya Paşa, şiir ve edebiyat anlayışını açıklamıştır. Bu önsözünde Z. Paşa’nın “Şiir ve İnşa” makalesinde savunduğu fikirlerin tersini savunduğu, Divan şiirini yücelttiği görülür. Bu yüzden Namık Kemal, Ziya Paşa’ nın bu eserine, Tahrib-i Harabat, Takib adlı eserleriyle cevap vermiştir.

NAMIK KEMAL (1840-1888)

Edebiyatımızda vatan şairi olarak tanınır.

Edebiyatımızda hürriyet kavramını ilk kullanan sanatçıdır.

Romantizmden etkilenmiştir. Hikaye dışında edebiyatın hemen her türünde eser vermiştir.

Şiirlerinde biçim yönünden eskiye bağlı kalmışsa da vatan, millet, özgürlük gibi yeni konuları işlemiş “toplum için sanat” anlayışını benimsemiştir. Hürriyet Kasidesi, Vatan Mersiyesi, Vatan Şarkısı bu konulardaki şiirleridir.

Eserleri : 

Romanları : İntibah (1876), Cezmi

Eleştiri : Tahrib-i Harabat, Takip, Renan Müdafaanamesi, Mukaddime-i Celal

Şiirleri : Hürriyet Kasidesi, Vatan Mersiyesi, Vatan Şarkısı

Tarihi Kitapları : Tarih-i Osmani (1889), Büyük İslam Tarihi (1875), Kanije Muhasarası (1874), Silistre Muhasarası (1874), Devr-i İstila, Barika-i Zafer

Tiyatro : Vatan Yahut Silistre (1873), Gülnihal (1875), Zavallı Çocuk (1873), Akif Bey (1874), Celaleddin Harzemşah (1875), Kara Bela (1878)

AHMET MİTHAT EFENDİ (1844-1912)

Tanzimat’ın en çok yazan ve okunan yazarıdır. 200’ü aşkın eseri vardır.

Hemen her konuda çalakalem yazmıştır.

Halka okuma zevkini aşılayan yazar olarak bilinir.

Eserlerinin tümü teknik açıdan kusurludur.

Romantizmden etkilenmiştir.

Eserlerinde bilgilendirmek esastır. Her fırsatta halka bir şeyler anlatmaya çalışır. Bazen romanın akışını keser uzun uzun açıklamalar yapar ve okuyucuya bilgiler verir.

Eserleri : 

Romanları : Felatun Beyle Rakım Efendi, Hasan Mellah Hüseyin Fellah

Hikaye : Kıssadan Hisse, Letaif-i Rivayet

Gezi : Avrupa’da Bir Cevelan

Gazete : Bedir, Devir, Tercüman-ı Hakikat

Felatun Beyle Rakım Efendi (1875) : Batı uygarlığını özde kavramayan, biçimde kalanların düştükleri gülünç durumları anlatılır. Eser, Batı kültü-rüne özenen Felatun Bey’le, bu kültürü özümsemiş Rakım Efendi’nin serüveni, Medeniyet değiştiren bir toplumun hikayesidir.

AHMET VEFİK PAŞA (1823-1891)

Bu dönemde milliyetçilik ve Türkçülük hareketlerinin en önemli isimlerindendir.

Tiyatroya yaptığı hizmetlerle tanınır.

Türkçenin sadeleşmesi doğrultusunda çalışmıştır. Dili yalındır.

Klasisizmden etkilenmiştir.

Moliere’in hemen hemen bütün eserlerini Türkçeye çevirmiş.

Eserleri: 

Tiyatro : Zor Nikah, Zoraki Tabip, Tabib-i Aşk, Azarya

Şiir : Savruk, Adamcıl, Kocalar Mektebi, Okumuş Kadınlar, Tartüf

Sözlük : Lehçe-i Osmani

AHMET CEVDET PAŞA (1822-1895)

İyi bir medrese kültürü ile yetişmiştir.

Kısas-ı Enbiya adlı eserinin önsözünde, Türkçenin kendine has kanunları bulunduğunu ifade etmektedir.

Kavaid-i Osmaniyye adlı eserinde, Türkçe, Arapça ve Farsçanın kaidelerini anlatmıştır.

Belagat-ı Osmaniyye adlı eserinde, yeni yazı türlerinden hiç bahsetmemiştir.

ALİ BEY (1844-1889)

Direktör Ali Bey diye de tanınır.

Diyojen gazetesindeki çalışmaları ile, memleketimizde mizah edebiyatının gelişmesine katkıda bulun-muştur.

Osmanlı Tiyatrosu’nun kurulmasında emeği geçmiş.

Eserlerinde İstanbul Türkçesini bütün incelikleriyle kullanarak günümüzün dil anlayışına ulaşmıştır.

Tiyatro, mizah ve gezi yazısı türünde eserler veren Ali Bey, Moliere’in bir eserini “Ayyar Hamza” adıyla Türkçeye adapte etmiştir.

Lehçetü’l Hakayık adlı küçük bir mizahi eseri de vardır.

TANZİMATIN II. DÖNEM SANATÇILARI

RECAİZADE MAHMUT EKREM (1847-1914)

Tanzimat’ın Batıcı aydınlarındandır.

Şiirlerinde hakim olan tema his’tir.

Eski edebiyatın temsilcisi Muallim Naci ile yaptığı kafiye tartışması ünlüdür. Muallim Naci Divan edebiyatının kafiye anlayışı olan “göz için kafiye” anlayışını savunur. R. Mahmut Ekrem ise “kulak için kafiye” görüşünü ileri sürer. Servet-i Fünun döneminde “kulak için kafiye” anlayışı benimsenir.

Güzel olan her şeyin şiire konu edilebilmesi onun fikridir. Bu düşüncesiyle toplum için sanat görüşünden ayrılmıştır.

R. Mahmut Ekrem’in edebiyatımıza asıl hizmeti yeni edebiyatın kurallarını koymak ve yaymak, Servet-i Fünun (Edebiyat-ı Cedide)’un doğuşunu sağlamak şeklinde olmuştur.

Eserleri: 

Roman : Araba Sevdası

Hikaye : Muhsin Bey, Şemsa

Tiyatro : Çok Bilen Çok Yanılır (komedi), Afife Anjelik, Vuslat, Atala

Şiir : Nağme-i Seher, Yadigar-ı Şebab, Tefekkür, Pejmürde, Zemzeme, Nejat Ekrem

Eleştiri : Takdir-i Elhan

Talim-i Edebiyat, edebi bilgilerle ilgilidir.

Araba Sevdası: Romanda, bir gösterişten ibaret olan Batı hayranlığının gülünçlüğü anlatılmıştır. Mirasyedi Bihruz Bey’in aşk maceraları anlatılır. Bihruz Bey, Ahmet Mithat’ın Felatun Bey ve Rakım Efendi romanında anlattığı batıya özenen züppe tipinin iyice karika-türleştirilmiş biçimidir.

SAMİPAŞAZADE SEZAİ (1860–1936)

Roman ve hikâye yazarıdır. “Sergüzeşt” adlı romanıyla ünlüdür.

Bu romanı, romantizmden realizme geçişin başarılı bir örneği olarak kabul edilir. Romanda, esir ticaretinin toplumsal hayattaki izleri anlatılır.

Hikâyelerini “Küçük Şeyler” adı altında toplamıştır.

Eserleri :  

Roman : Sergüzeşt

Hikaye : Küçük Şeyler

Piyes : Şîr

Anı : İclal

Sergüzeşt : Eserde, esir ve insan ticareti ana tema olarak seçilmiştir. Kafkasya’dan kaçırılıp İstanbul’a getirilen Dilber’in macerası, o dönemde egemen olan değer yargılarının yanlışlığı gösterilmek için anlatılır.

ABDULHAK HAMİT TARHAN (1852-1937)

Şair-i Azam (büyük şair) olarak tanınır.

Batıcı şiir yönüyle ilk önemli değişiklikleri o yapmıştır.

Divan şiirinin biçimsel kalıplarını kırmıştır.

Divan edebiyatı nazım türlerini kullanmamıştır.

Çok sayıda tiyatro eseri yazmıştır. Ancak yazdığı bu eserler oynanmak için değil, okunmak içindir. Romantizmden etkilenmiştir.

Şiirlerinde zengin bir lirizm vardır. Şiirde, taşkınlık ve yücelik, söyleyişteki tezat onun özellikleridir. Tezat adeta Hamit’in tanıtıcı bir sembolüdür.

Eserlerinde çok çeşitli konulara yer vermiştir. Şiirle-rinde ve tiyatrolarında tarihi konular önemli bir yer tutar. Soyut konular, hayat, tabiat, ölüm, insanlık onun eserlerindeki konulardır. Ölüm ise Hamit’in özellikle işlediği bir konudur.

Eserleri: 

Şiirleri : Makber, Sahra (Pastoral niteliktedir), Belde, Garam, Baladan Bir Ses, Ruhlar, Yabancı Dostlar, Validem, Hacle, Bunlar O’dur.

Tiyatro : Macera-yı Aşk  (ilk tiyatrosu),  Fitnen, İbn-i Musa, Eşber, İçli Kız, Duhter-i Hindu, Nesteren, Sardanapal, Liberte, Hakan, İlhan…

NABİZADE NAZIM (1862–1893)

Roman ve hikayeleriyle tanınan sanatçı Tanzimat edebiyatının Realist ve Naturalist temsilcilerinden biridir.

Yazarın, “Karabibik” adlı eseri edebiyatımızdaki ilk köy romanı olarak tanınır. Romanda anlatılanlar Antalya’nın bir köyünde geçer. Yazar köy hayatını tam bir Realizm’le yansıtır.

Sanatçının asıl başarısı “Zehra” adlı romanında görülür. Romanda psikolojik unsurlar ağır basar. Karakterlerin tasvir ve tahlili son derece başarılıdır.

Yadigarlarım, Sevda, Bir Hatıra yazarın hikaye türün-deki diğer eserleridir.

MUALLİM NACİ (1850–1893)

Eski edebiyat ile yeni edebiyat arasındaki mücadele-de eski edebiyat taraftarlarının lideri durumundadır. Eski nazım tekniğini bilen ve ona kuvvetle hakim olan bir şairdir. Fransız edebiyatını tanıdıktan sonra Batılı tarzda da şiirler yazmıştır.

Muallim Naci ile yeni edebiyatın önderi durumunda olan Recaizade M. Ekrem arasında uzun süren tartışmalar olmuştur. Recaizade’nin Zemzeme’lerine Muallim Naci, Demdeme’leri ile cevap vermiştir.

Eserleri : 

Şiir : Ateşpâre, Şerâre, Füruzan, Sümbüle

Ayrıca edebi bilgilerle ilgili “Istılahat-ı Edebiyye” adlı bir eseri vardır.

Tanzimat şiiri denildiğinde elbette ki şairlerini  ve dönemlerini  bir bütünlük içerisinde düşünmek doğru olmaz.  Birçok  şair aynı şeyi savunmuşlar ama birkaçı savunduğunu yapabilmiştir  ya da birinci dönemi ile ikinci dönemi  birbirine zıt anlayışlar çerçevesindedir. Buna göre;

Dil  ve Anlatım Bakımından

• Tanzimat edebiyatı yazarları anlayış gereği halkı eğitmeyi amaç edindiklerinden  dilde sadeleşmeyi savunmuşlardır.Bunun için dilimize girmiş  olan Arapça  ve Farsça kelimeler yerine halkın anlayabileceği kelimelerin  kullanılması belirtilmiştir. Yalnız Tanzimat şairleri arasında bir birliktelik olmadığı için birçok yazarımız bunu başaramamıştır. Bu noktada Şinasi hariç tutmak gerekir
• NOT: Tanzimat’ın birinci döneminde dilin sadeleşmesi  ve halkın anlayacağı dilin kullanılması gerektiği söylense ikinci döneminde  bu söylem kesinlikle terk edilmiştir.
• Tanzimat’ın birinci döneminde “sanat halk için ” yapılırken Tanzimat’ın ikinci döneminde “sanat için sanat” yazılmıştır.
• Tanzimat’tan önce Divan edebiyatında sanatlı söyleyiş hakimdi. Şairler için “Ne anlattığın değil, nasıl anlattığın ” önemliydi. Tanzimat’ta -özellikle birinci döneminde- “Nasıl anlattığın değil, ne anlattığın ” önemli olmaya başlamıştır.

İçerik Bakımdan

• Tanzimat edebiyatı içerisindeki şiirde görülen en önemli özellik içerik yönünden eşitlik, özgürlük, hak, adalet,  müsavat  gibi kavramların kullanılması olmuştur.Tanzimat şiirinin öncesi Divan edebiyatıdır ve Divan şiirinde aşk ,kadın, şarap ,güzellik gibi rindane konular görülürken Tanzimat’ta bu konular yerini özgürlük, adalet kavramlarına bırakmıştır.

NOT: Tanzimat’ın birinci döneminde yeni kavramlar şiire konu olmuşken hatta şiirin konusu genişlemişken Tanzimat’ın ikinci döneminde Abdülhamit’in baskısından dolayı şairler bireysel (ölüm,tabiat,sevgi) konulara bırakmıştır.

• Şiirde parça bütünlüğü yerine konu bütünlüğü sağlanmıştır. Yani Divan şiirinde gazelin her beyti farklı bir konuyu işlerken Tanzimat’ta şiirin bütünü aynı konuyu işlemiştir. (Hem şekil hem de içerik)

Şekil Bakımından

• Şekil bakımından yine Divan edebiyatı nazım biçimleri kullanılmıştır. Gazel, kaside, şarkı gibi türler kullanılmıştır.Tanzimat’ın ikinci döneminde ufak tefek Divan edebiyatı çizgisinden kopmalar başlamıştır. Özellikle Abdülhak Hamit Tarhan’ın Batı edebiyatındaki nazım biçimlerini kullanması bu doğrultudadır.
•  Şekil bakımından değişiklik olarak verilmesi gereken özelliklerden biri şiirde başlık kullanılmasıdır. Divan edebiyatında başlık kullanılmaz, eğer şair gazel yazıyorsa redifinden kaside yazıyor yazdığı kişinin ismiyle bilinir.(Gül redifli gazel, Sümbül kasidesi gibi)Bütün gazeller  divanın gazel  bölümünde yer alırdı ve hepsinin ismi gazel olurdu. Tanzimat’tan  sonra şiire başlık konulmaya başlandı. Hürriyet Kasidesi , Vaveyla , Makber gibi.

NOT: Tanzimat şiirinde  önemli bir özellik de kaside kullanılmış ama kasidenin bölümleri atılmıştır. Özellikle Namık Kemal, Hürriyet Kasidesi’nde kasidenin bölümlerini terk edip konusu bakımından da din veya  büyüğünü değil  soyut bir konu olan hürriyeti övmüştür.

•  Şekil bakımından  vurgulanması gereken ikinci özellik şiire başlık konulmasıyla birlikte artık mahlas kullanılması kısmen terk edilmeye başlanmıştır.Çünkü başlık eserin kime ait olduğu gösterir ve mahlasa gerek yoktur.Bu durum Tanzimat’ın birinci döneminden nadiren görülürken ikinci döneminde ve özellikle Servet-i Fünun döneminde de sıklıkla görülür.
• Tanzimat döneminde Batı’dan yapılan tercüme şiirler ileriki dönemde yeni nazım şekillerinin kullanılmasına  katkıda bulunmuştur. Bu türler Tanzimat’ta kullanılmasa da sone , terza-rima ve triyole gibi türlerin  Servet-i Fünun döneminde kullanılması Tanzimat dönemindeki çevirilerle olmuştur.

• Her iki dönemde de romantizm akımından etkilenilmiştir ve bu doğrultuda eserler verilmiştir.(Bu maddeyi başlıklardan bağımsız değerlendirmek lazım diye düşünüyoruz.)

·         Tanzimat edebiyatı Batı  etkisindeki Türk edebiyatının ilk evresini oluşturur.

·         Osmanlı devleti 17. yy’dan itibaren Batı karşısında sürekli geri kalmaya başlamıştır. Fakat bu geri kalmanın farkına devlet olarak sadece 18.yy’ın sonlarında ve 19. yy’ın başlarında görülmüştür.

·         Özellikle II. Mahmut, III Selim gibi  Batı’yı bizden  ileri gören padişahlar bu gerileyişi durdurmak için en başta askeri olmak üzere yönetim ve toplumsal alanda  çeşitli yenilikler yapmaya çalışsa da çok başarılı olamamıştır. Toplum bu yenilikleri çok fazla kabullenememiştir.Hatta II.Mahmut sürekli yaptığı bu yeniliklerden dolayı lakabı ”Gavur Sultan” olmuştur.

·         Yapılan yenilikler sadece askeri alanda olmuş, bunun yanında yapılan uygulamalarda Batı’nın baskılarını azaltmak için yapılmış olan yenilikler olunca çok başarılı olamamıştır.

·         İşte bu noktada çok az da Batı’yı tanıması için gönderilen öğrenciler (28.Çelebi Mehmet , Şinasi vs.) geri döndüklerinde orada gördükleri Batı yaşama ve düşünce tarzını Osmanlı’da uygulamak için anlatmaya başladılar.

NOT: Toplumun Batı’yı tanımasında en önemli faktör 1832 yılında kurulan ve birçok sanatçının içinde bulunduğu “Tercüme Odası”  etkili olmuştur.

·         Eski güç ile yeni güç arasında bir çatışma yaşanması eski –yeni, alafranga-alaturka  mücadelesi başlattı.Bu durum yazarlar arasında sürdüğü gibi halkın arasında da devam etmiştir.

·         Tanzimat 1839 ‘da ilan edildi fakat Tanzimat Edebiyatı tam anlamıyla 1860 yılında başladı.İşte bu arada geçen süre Tanzimat’ın “Hazırlık Dönemi”dir.

Hazırlık Dönemi(1839-1860)

·         Tanzimat’ın 1839 yılında ilanından  ve 1860 yılında Tercüman-ı Ahval isimli ilk özel gazetenin Şinasi tarafından çıkarıldığı dönem Tanzimat’ın hazırlık dönemidir.

·         Bu dönem  telif eserler yerine yazarların Batı’dan eserler tercüme ettikleri dönemdir.

·         1860 yılına kadar özellikle Fransız edebiyatından  şiir,roman,hikaye vs. türlerin tercümesi yapılır.

NOT: Tercüme Odası  o zaman Batı’yı yakından tanıyan yazarlar oradaki eserlerin tercüme edilip halka yansıtıldığı bir sistemdir. Bu durum; halk arasında roman, hikaye, tiyatro gibi türlerin tanınmasında etkili olmuştur.

·         Tanzimat döneminin hazırlık safhasında özellikle devlet eliyle çıkarılmış olan Takvim-i Vekayi isimli gazetede de yapılan tercümeler yayınlanarak halkın edebiyat anlayışı yeni türlere uygun hale getirilmiştir.

·         Bu dönemde çevrilen,uyarlanan ya da yazılan  Klasik edebiyat ile Tanzimat edebiyatı arasında köprü özelliği görür.

·         Bu dönemde Yusuf Kamil Paşa, Mütercim Asım Paşa,  Ertem Pertev Paşa  gibi birçok yazar bu dönemde yaptıkları tercümeler Tanzimat’ı hazırlayan kişilerdir.

1. Dönemin Özellikleri (1860-1876)

·         1860 yılında Şinasi ve Agah Efendi’nin beraber çıkardıkları Tercüman-ı Ahval gazetesiyle birlikte bu dönem başlar.

·         Fransız İhtilal’inin  getirdiği özgürlük, halk, adalet, müsavat gibi yeni kavramlar bu dönemde ortaya atılmıştır.

·         Özgürlük , halk, adalet ve eşitlik kavramlar doğrultusunda bu dönemin yazarları padişahın yetkilerinin kısıtlanması ve meşrutiyete geçip meclis kurulması için halka Batı’daki sistemleri anlatmaya başladılar. Hatta bundan dolayı birçok sanatçı baskı ve sansüre uğradılar.

·         Bu dönemin başlıca yazarları Şinasi,Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat Efendi, Ahmet Vefik Paşa Ahmet Cevdet Paşa’dır.

·         Bu yazarların yegane düşünceleri halkı eğitmek ve  onları aydınlatmaktır.

·         Halkı eğitmeyi amaç edindiklerinden dilde sadeleşmeyi savunmuşlar ve “sanat için sanat” anlayışıyla eserler vermek istemişlerdir.

NOT: Her ne kadar dilde sadeleşmeyi savundularsa da içinde yetiştikleri kültürde Divan edebiyatının etkisi çok büyük olduğu için bunu bir iki yazar dışında başaran olmamıştır

·         Bu dönemde yazan ve eser veren yazarlarda  bir fikir birlikteliği yoktur.Mesela Servet-i Fünun edebiyatı içindeki her yazar aynı duygu ve düşünüşe sahip iken buradaki her yazar aynı şeyi düşünmez ve değerlendirmez. Örnek olarak Ali Suavi, değişik dönemlerde değişik fikir akımlarına inanıp savunduğu için çok fazla itibar görmez. Yine Ziya Paşa önce halkın edebiyatını övüp Divan edebiyatını eleştirirken daha sonra bunun tersini söylemiştir ve bu yüzden Namık Kemal’le tartışma içine girmiştir.

…………..

1.     Recaizade Mahmut Ekrem,

I.   Tanzimat ikinci döneminin sanatçısıdır.

II.   Servet-i Fünûn edebiyatının kurucusudur.

III.   Şiir, roman, hikaye, oyun ve eleştiri türünde eserler vermiştir.

IV.   Sanat, toplum için anlayışına bağlıdır.

V.   Ona göre şiirde tek amaç güzelliktir. Şiirin iki konusu vardır: İnsan ve Tabiat.

Yukarıda numaralandırılmış yerlerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

A) I            B) II             C) III             D) IV           E) V

2.     Aşağıdakilerin hangisi Tanzimat edebiyatı birinci dönem sanatçılarından biri değildir?

A)    İbrahim Şinasi

B)    Namık Kemal

C)    Ahmet Vefik Paşa

D)    Ahmet Mithat Efendi

E)    Sami Paşazade Sezai

3.     Tanzimat romanında, yazarların hemen her konuya değindiğine şahit oluruz. “Karabibik”te, Antalya civarında bir köy ışığında kırsal kesim gerçeklerine, “İntibah”ta, kötü kadınların ihtiras ve entrikalarına kapılarak hem kendilerini hem başkalarını mahveden gençlere; “Felatun Bey­le Rakım Efendi”de, Batılılaşmayı yanlış anla­manın eleştirilerine; “Sergüzeşt”te ise Dilber adlı kızın etrafında esir ticaretine tanık oluruz.

Bu parçada aşağıdaki sanatçılardan hangisinin romanından söz edilmemiştir?

A)    Namık Kemal

B)    Ahmet Mithat Efendi

C)    Nabizade Nazım

D)    Sami Paşazade Sezai

E)    Recaizade Mahmut Ekrem

4.     Tiyatro; düşüncenin hayallerine vicdan, vicdanın yüreğine can verir. Tiyatro; hem ahlak yönünden insanı yüceltici, olgunlaştırıcı, hem de dil bakımından öğretici, eğitici bir okul durumundadır. Tiyatro aşka benzer, insanı hazin hazin ağlatır; fakat verdiği şiddetli üzüntülerde de bir lezzet bulunur.

Yukarıda tiyatro hakkındaki görüşleri veri­len, “Gülnihal”, “Akif Bey” gibi tiyatroların; “Tahrib-i Harabat”, “Takip” adlı eleştirilerin yazarı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Namık Kemal                            B) Şinasi

C) Ahmet Mithat                            D) Muallim Naci

E) Abdülhak Hamit

5.     Aşağıdakilerden hangisi Tanzimat döne­minde yazılan romanlardan biri değildir?

A)    Kırık Hayatlar

B)    Dünyaya İkinci Geliş

C)    Cezmi

D)    Araba Sevdası

E)    Hasan Mellah

6.     Aşağıdakilerden hangisi Tanzimat edebiya­tının genel özelliklerinden biri değildir?

A)    Batı edebiyatı, özellikle Fransız edebiya­tına büyük ilgi gösterilmiş, çoğu Fransızca eser Türkçeye çevrilmiştir.

B)    Tiyatro türü özel bir önem kazanmış, tiyatro bir eğitim yuvası olarak görülmüştür.

C)    Dilde sadeleşme amaçlanmış ancak yeterince başarılamamıştır.

D)    Sanatçılar eserlerini genel olarak sembo­lizm akımının etkisiyle meydana getirmiştir.

E)    O güne dek edebiyatımızda görülmeyen, roman, hikaye, makale gibi nesir türleri kullanılmıştır.

7.     Aşağıdakilerden hangisi Tanzimat edebiya­tında “toplum için sanat” görüşünü benimse­memiştir?

A)    Muallim Naci

B)    Ahmet Mithat Efendi

C)    Ahmet Vefik Paşa

D)    Ziya Paşa

E)    Namık Kemal

8.     Tanzimat döneminde yetişen büyük sanatçılar­dandır. Recaizade Mahmut Ekrem ile uyağın “göz için mi, kulak için mi” olduğu hakkında giriştiği sert tartışmalardan dolayı yeni sanatın karşısında gösterilmiştir. Oysa aruzu konuşma diline uygulamakta, Türkçe’nin sesine özgürlük kazandırmakta Tanzimat şairlerinin ilerisindedir. Sanatçı, şiir, eleştiri, anı, tarih, sözlük, edebiyat bilgileri, tiyatro türünde eserler vermiştir.

Bu parçada sözü edilen Tanzimat sanatçısı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Şemsettin Sami                        B) Muallim Naci

C) Nabizade Nazım                        D) Namık Kemal

E) Şinasi

9.     –      William Churchill adlı bir İngiliz’in çıkardığı gazetedir.

–      Gazetede haber, bilim, edebiyat, ahlak üzerine makaleler yayımlandı; tiyatro, roman    özetleri verildi.

–      Yarı resmi bir gazetedir.

–      Dili yalındır.

–      Muhalefet düşüncesi ve vatan kavramını yaymada etkili olmuştur.

Yukarıda bazı özellikleri verilen Türk gazetesi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tasvir-i Efkâr                                             B) Ceride-i Havadis

C) Takvim-i Vekâyi                                         D) Tuna

E) Hakayikü’l Vekâyi

10.   Tanzimat dönemi gerçekçi yazarlarındandır. Özellikle Sergüzeşt romanı ve batılı yazarlardan etkilenerek yazdığı Küçük Şeyler adlı hikaye kitabı şöhretini sağlamıştır. Pir (Tiyatro), Rumuzul Edep (Edebiyat kavramları), İclâl (Mektuplar, Sohbetler) diğer eserleridir.

Parçada tanıtılmaya çalışılan Tanzimat sanatçısı aşağıdakilerden hangisidir?

A)    Muallim Naci

B)    Sami Paşazade Sezai

C)    Ahmet Vefik Paşa

D)    Nabizade Nazım

E)    Recaizade Mahmut Ekrem

11.     I.    Zavallı Çocuk

II.    Cezmi

III.    Zafername

IV.    Şair Evlenmesi

V.    Tahrib-i Harabat

Yukarıda numaralanmış eserlerden hangi ikisi Namık Kemal ‘e ait değildir?

A) I ve II                          B) III ve IV

C) I ve V                          D) II ve III

E) IV ve V

12.   –      Harabat

–      Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat

–      Letaif-i Rivayat

–      Demdeme

Yukarıda eseri anılmayan sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

A)    Ziya Paşa

B)    Şemsettin Sami

C)    Ahmet Mithat Efendi

D)    Recaizade Mahmut Ekrem

E)    Muallim Naci

CEVAPLAR

Şinasi (1828–1871):Tercüman-ı Ahval, Tasviri Efkar, (Gazete) Müntehabat-ı Eş’ar (Şiir) Durub-u Emsal-i Osmaniye, (Atasözü) Tercüme-i Manzume (Çeviri Şiir) Müntehabat-ı Tasvir-i Efkar. (Mak.).

Namık Kemal(1840–1888)Vatan Yahut Silistre, Zavallı Çocuk, Akif Bey, Gülnihal, Celalettin Harzemşah, Kara Bela (Tiyatro) İntibah(Sergüzeşti Ali Bey, Son Pişmanlık)Cezmi(Tarihi Roman)Tahrib-i Harabat, Takip(Eleştiri)Hürriyet, İbret(Gazete)

Ziya Paşa(1825–1880)  Eş’ar-ı Ziya, Şiir),Zafername(Yergi) Harabat(Antoloji)Defter-i Amal(Anı)Terkib-i Bent, Terci-i Bent

Recaizade Mahmut Ekrem(1847-1914)  Zemzeme, Nağme-i Seher, Yadiğar-ı Şebab, Pejmürde, Nijad Ekrem(Şiir)Araba Sevdası(Roman)Muhsin Bey, Şemsa(Hikaye)Atala, Vuslat, Afife Anjelik, Çok Bilen Çok Yanılır(Tiyatro)Talim-i Edebiyat.

Abdülhak Hamit Tarhan(1852-1937) Makber, Ölü, Halce; Bunlar O’dur, (Şiir)Sahra(İlk Pastoral Şiir) Eşber; Tezer ,Tarık ,Liberte; İçli Kız, Nazife,Sardanapal,Duhter-i Hindu, Finten (Manzum-Mensur Tiyatro)

Samipaşazade Sezai (1860-1936:Sergüzeşt,(Roman) Küçük Şeyler (İlk Küçük Hikaye) Rümuz-ul Edep ve İclal

Nabızade Nazım(1862-1893) Karabibik, Zehra

Ahmet Vefik Paşa(1823-1891) Tarih-i Osmani, Secere-i Türki, Lehçe-i Osmani

Ahmet Cevdet Paşa(1822-1895) Kavaid-İ Osmaniye, Belağat-I Osmaniyye

Ali Bey(Direktör)(1844-1889): Geveze Berber, Letafet, Ayyar Hamza, Memiş Ağa,(Tiyatro)Lehçe’tül Hakayık.

Muallim Naci(1850-1893) Ateşpare, Şerare; Firuzan (Şiir)Ömer’in Çocukluğu (Anı)Lügat-ı Naci (Sözlük) Demdeme.

Ahmet Mithat Efendi(1884-1912) Henüz On Yedi Yaşında, Yeniçeriler; Felatun Bey ile Rakım Efendi; Hasan Mellah; Hüseyin Fellah; (Roman) Letaif-i Rivayet.(İlk Öykü)