İçindekiler
Deneme Nedir, Özellikleri Nelerdir, İlk Temsilcileri Kimlerdir?
Yazarın herhangi bir konuda kendi kendisi ile konuşuyormuş gibi yazdığı kesin hükümlere varmadan samimi bir üslupla oluşturduğu yazılara deneme denir.
Asla bir şey kanıtlama iddiası yoktur.
Temel anlamda insan doğallığına dayanan eserlerdir.
Denemeler toplumsal konulardan daha çok kişisel konulara, soyut dünyalara ve iç hesaplaşmalara daha yakındır. Bu yönüyle fıkra türünden ayrılır.
Fıkralar toplumsal konulara kişisel yaklaşımlar getirirken deneme iç dünyanın samimi itirafı gibidir.
Deneme her konuda yazılabilir.
Öğretici ve düşünsel yanı da vardır.
Makale gibi düşünsel planla yazılır. Fakat makaleden kısa yazılardır.
Yazar bilimselden çok kişisel görüşü denemede açıklar, yazarın okuyucuyu kendisi gibi düşündürme kaygısı yoktur.
Günübirlik yazılardır, en beğenileni bile birkaç gün sonra unutulur.
Deneme, derin düşünceden çok kişinin kendi dışındaki nesnelerle herhangi bir konuda gerçek ya da hayali olarak girdiği diyalogun ürünüdür.
Deneme; dilinde çeşitli bilim, felsefe ve sanat dallarına ait terimlere yer vermez. Denemede halk dili kullanılır.
Denemede bilimsel yazılardaki kuruluk ve şematiklik bulunmaz.
Düşünce şiirsel, akıcı, samimi bir üslûpla sunulur.
Deneme, Avrupa edebiyatında Fransız Montaigne ile başladı.
Türk edebiyatında ise Tanzimat sonrasında özellikle de Servetifünun Dönemi’nde karşımıza çıkar.
Deneme, asıl gelişimini Cumhuriyet Dönemi’nde gerçekleştirir.
NOT
Deneme türünde Dünya edebiyatında Montaigne bu türün babası sayılır. Bizim edebiyatımızda deneme türünde ilk eser: Ahmet Haşim’in yazdığı “Gurubahane-i Laklakan” ve “Bize Göre” dir.
Türk edebiyatında ilk deneme kitapları:
Ahmet Haşim: Bize Göre, Gurebahane-i Laklakan
Refik Halit Karay: Bir Avuç Saçma. Bir İçim Su, İlk Adım, Üç Nesil Üç Hayat. Makyajlı Kadın. Tanrıya Şikâyet
Falih Rıfkı Atay: Eski Saat, Niçin Kurtulmak, Çile, İnanç, Pazar Konuşmaları, Kurtuluş. Bayrak
Mahmut Sadık: Takvimden Yapraklar
