Yunan Edebiyatı Genel Özellikleri, Dönemleri ve Sanatçıları

M.Ö. XI. – II. yüzyıllar arasında etkili olan eski Yunan edebiyatı, didaktik şiirde Hesiodos; lirik şiirde Sapho ve Pindaros; fabl türünde Aisopos gibi şairleri yetiştir­dikten sonra M.Ö.V. yüzyılda “altın çağını yaşamıştır.

Tragedyada Aiskhylos. Sophokles ve Eurıpıdes;
Komedyada Aristophanes ve Menandros;
Hitabet alanında Demosthenes;
Felsefe alanında Sokrates. Eflatun ve Aristoteles;
Tarih alanında da Heredotos, eski Yunan edebiyatının yetiştirdiği en büyük sanatçılardır.
Eski Yunan edebiyatı, dört başlık altında incelenebilir.

I.   DESTANLAR ÇAĞI (M.Ö. IX.-VIII. yy.)
 
HESİODOS

Didaktik, yani eğiticı-öğretici şiirin öncüsüdür. Eski Yu­nanlıları şiirleriyle eğitmeyi amaçlamıştır. Şiirlerinde halka, adaletli olma, iyilik yapma, çok çalışma gibi olumlu değerleri aşılamış, öğüt vermiştir. En tanınmış eserleri, işler ve Günler, Tanrıların Yaratılışı’dır,
 
HOMEROS
izmir’de doğmuş ve ionia bölgesinde yaşamıştır. Hem Yunan edebiyatının hem de dünya edebiyatının en bü­yük destan şairlerindendir. İlyada ve Odysseia adlı destanları vardır, ilyada’da Troia (Troya) savaşlarını. Odysseıa’da ise Kral Odysseus’un 10 yıl süren Troia Savaşı sonrasında ülkesine dönerken karşılaştığı olay­ları ve ülkesine döndüğünde kendisinin yokluğunda olup bitenleri anlatır.
 
II.  LİRİK ŞİİR DÖNEMİ (M.Ö. VII.-VI. yy.)
 
SAPHO
Zengin bir ailenin kızı olan sanatçı, eski Yunan edebi­yatının en büyük lirizm ve aşk şairidir. Midilli adasında doğmuş, genç kızların eğitimi için çaba harcamıştır. 170 parçadan oluşan şiirlerinde en çok aşk temasını işlemiştir. En tanınmış eserleri arasında Düğün, Şarkı, İç Savaşlar sayılabilir.

AİSOPOS (EZOP)
Fabl türünün kurucusudur. Doğu ülkelerini gezmiş, orada gördüklerini, edindiği izlenimleri fabllarında (masal) anlatmıştır. Tek eserinin adı Fabllardır.
 
III. SANAT VE DÜŞÜNCEDE ALTIN ÇAĞ (M.Ö. V. – IV. yy.)
Eski Yunan edebiyatının en parlak ürünlerinin verildiği bu döneme ‘Altın Çağ” da denir.
 
AİSKHYLOS
Çağının en önemli tragedya şairidir. Tragedyanın aktör sayısını ikiye çıkararak, koro yerine diyalogu öne çı­karmıştır. Yapıtlarında gelenek ve ahlakı savunur, insa­nı yüceltir Günah ve kötülük düşüncesini dengede tu­tar. En tanınmış eserleri. Yalvaran Kızlar, Persler, Zinci­re Vurulmuş Prometheus. Oresteia Trilogia, Agamem-non. Kheephoroi. Eeumenides’dir.

SOPHOKLES
Tragedyayı geliştirerek oyuncu sayısını üçe, korodaki şarkıcıların sayısını da 12’den 15’e çıkarmıştır. Aiskhylosun tragedyalarında insanlar tanrılara boyun eğ­mek zorunda iken, onun eserlerinde insanlar kaderle­riyle ve tanrılarla mücadele eder. Ancak sonunda yine insanlar kaybeder. En tanınmış eserleri, Kral Oidipus, Oidipus Kolonosta. Antigone, Aias, Elektra, Trakhisli Kadınlar, Phıloktetes‘dir.
 
EURİPİDES
Tragedya türünde eski Yunan edebiyatından üçüncü büyük şairidir. Koronun işlevini azaltmış; aktörlere da­ha lazla yer vermiştir. İnsan-tann mücadelesi yerine, insanın kendisiyle olan savaşımına yer vermiştir. En ta­nınmış eserleri Kylops (dram), Fenikeli Kadınlar, Hele-no, Medeia, Hippolytos, Iphigeneia Aulisle, Phigeneia Tauris’te, Orestes, Elektra, Hekabe, Andromakhe’dir.
 
ARİSTOPHANES
Aristophanes, ilk büyük komedya şairidir. Gelenekçi bir anlayışa sahiptir. Sanat, siyaset ve felsefe alanların­da yapılan yeniliklere ve yenilikçilere karşı çıkmıştır. Eserlerinde güçlü bir eleştiri vardır. Siyasetçileri alaya alır. En tanınmış komedyaları, Atlılar, Eşek Arıları, Kuş­lar, Kurbağalar. Bulutlar, Barış, Lysistrate‘dir.

HEREDOTOS
Tarih türünün kurucusu olan sanatçı, Halikarnas’ta doğmuştur. Pek çok ülke gezmiş, “Tarih” adlı eserinde gezdiği ülkeler ve o ülkelerin halkları hakkında bilgi vermiştir.
 
DEMOSTHENES
Eflatun’un öğrencisidir. Hitabetin bir sanat olduğunu göstermiştir. Atinalılar Makendonyalılara yenilince ze­hir içerek intihar etmiştir. 6 mektubu, 60 kadar konuş­ması, Exdia adlı yapıtının olduğu bilinmektedir.
 
SOKRATES
Felsefe alanında tanınmış bir kişidir. Başkalarının bilgi­sizliğini ortaya koyarak bilginin ne kadar önemli oldu­ğunu anlatmaya çalışmıştır. Gençleri olumsuz bir şekil­de etkilediği için öldürülmüştür.
 
EFLATUN
Sokrates’in öğrencisidir, idealizmin kurucusudur. Atina Akademisini kurmuş, yapıtlarını diyalog biçiminde yaz­mıştır. En önemli eserleri, Sokratesin Savunması, Efla­tun, Ziyafet, Kanunlar, Kriton’dur.
 
ARİSTOTELES
Eflatun’un öğrencisi olan Aristo, “Mantık kıyası yoluyla doğrulama metodu”nu bulmuştur. Bu metod. yaklaşık iki bin yıl mantık biliminin temeli olarak kabul edilmiş­tir. En önemli eserleri arasında Söz Söyleme ve Şiir Sanatı, Politika. Nicomakus Etiği, Organon sayılabilir.
 
IV. İSKENDERİYE ÇAĞI (M.Ö.III.-II. yy.)
Büyük kütüphanelerin, çok ünlü sanatçı ve bilginlerin bulunduğu İskenderiye, “İskenderiye Çağı” da denen bu döneme damgasını vurmuştur. Bu çağla birlikte es­ki Yunan edebiyatı önemini yitirmeye başlamıştır.
 
THEOKRİTOS
Pastoral şiirin kurucusudur. Kısa şiirlerinde doğa sev­gisini, kır yaşamını işlemiştir. Bunun yanında mitolojik ve dramatik şiirler de yazmıştır. Şiirlerine Eidyllia (kısa şiirler) adı verilmiştir. Şiirlerini Yunan Çoban Şiirleri ad­lı kitapta toplamıştır.
 
PLUTARKHOS
Tarihte “Yunan-Latin Çağı” adı verilen ve Roma ege­menliğinin sürdüğü dönemde en önemli biyografi ya­zandır. “Paralel Hayatlar” adlı eserinde eski Yunan kül­türünü canlandırmaya, ahlak ve insanlık dersi verme­ye çalışmıştır.