ATTİLA İLHAN (1925-2005)
İzmir’de doğmuş, lise yıllarında yazdığı bir şiirde Nazım Hikmet’in adı geçtiği için tutuklanmış, “Türkiye’de okuyamaz” şeklinde belgelenmiş, babasının uzun süren çabaları sonucu öğrenim hakkını geri almıştır. İstanbul’da hukuk eğitimini yarıda bırakarak 1949’da “Nazım Hikmet’i Kurtarma Komitesi’ne katılmak için Paris’e gitmiş, dönüşte gazetecilik yapmıştır.
Şiir, roman, deneme ve köşe yazılarıyla 1950 sonrası edebiyatımızda oldukça etkili olmuştur.
1946 yılında CHP şiir yarışmasında “Cebbaroğlu Mehemmed” şiiriyle ikincilik ödülü alarak adını duyurmuştur. (Yarışmanın birincisi “Otuz Beş Yaş” şiiriyle Cahit Sıtkı Tarancı, üçüncüsü ise “Çakır’ın Destanı”yla Fazıl Hüsnü Dağlarca olmuştur.)
1952–1956 yılları arasında çıkan Mavi adlı derginin etrafında bir araya gelen Ferit Edgü, Orhan Duru, Ahmet Oktay gibi sanatçılarla birlikte Maviciler topluluğunu oluşturmuş; yazılarıyla dergiye destek vererek Maviciler hareketinin en önemli ismi olmuştur.
Attila İlhan’ın şiir anlayışı üç evrede incelenebilir:
1. Toplumcu Gerçekçi Dönem (1941-1959)
Bu dönem şiirlerinde ses, içerik, şekil ve imge yönüyle Nazım Hikmet’in etkisinde kalmıştır. Sosyalist gerçekçi anlayışı benimsemesine rağmen, Nazım Hikmet’in sesinin dışına çıkmayı başarmış, onun gibi, şiiri ideolojik bir malzeme haline getirmemiştir.
Sosyalist gerçekçiliği savunurken toplum ve tarihi inkâr etmemiştir.
Halk şiirinden de beslenen şair toplumcu gerçekçi bir duyarlıkla yazdığı şiirlerini 1948’de “Duvar” adlı kitabında toplamıştır. “Özgürlük, vatanseverlik, insanlık, özveri, barış” gibi temaları içeren bu şiirler, İkinci Dünya Savaşı’nın getirdiği gerilim, bunalım, sıkıntı ve çöküntüleri yansıtmaktadır.
2. Bireyin Varlığını ve Evrendeki Yerini Sorguladığı Dönem (1959-1968)
“Toplumcu gerçekçi” bir süreçten geçerek geldiği bu dönemde, daha çok modern dünyada yalnızlaşan ve varlığı tehdit altında olan insanların ruh halini yansıtan şiirler yazmıştır.
Bireysel duygulanmaları ön plana çıkararak “aşk, yalnızlık, bunalım, umutsuzluk” gibi karamsar temaları işlediği şiirlerini 1954’te “Sisler Bulvarı” kitabında toplamıştır.
Bu dönem şiirlerinde üslup olarak kent yaşamının şekillendirdiği argo, küfür, bıçkınca konuşmalar, modern ifadeler görülmektedir.
3. Neoklasik Dönem
Özellikle 1965’ten sonraki şiirlerinde –önceki şiirlerinden tümüyle kopmadan- tarihin yeniden sorgulanması, kişinin kendi benliğiyle hesaplaşması, tabiat, kâinat ve hatıralar ön plana çıkmıştır.
Bu dönemde divan şiirinin ses ve imge dünyasından beslenerek şiirini çok boyutlu bir derinliğe ulaştırmıştır.
“Elde Var Hüzün”, “Yasak Sevişmek” ve “Tutuklunun Günlüğü” kitaplarında divan şiirine özgü gazeli, şarkıyı, müseddesi yeni bir bakış açısıyla ele alarak geleneksel Türk şiirini modern bir içerikle birleştirmiştir.
Yukarıdaki açıklamalardan hareketle Attila İlhan’ın sanat anlayışını şöyle özetleyebiliriz:
a) Şairlik Yönü
Mavi dergisi etrafında toplanan Mavicilerin öncüsü ve en önemli ismi olmuştur.
Garip ve İkinci Yeni şiirine karşı çıkmıştır. Garipçilerden farklı olarak imgeye, mecaza yer vermiş; İkinci Yenilerden farklı olarak folklordan yararlanmıştır.
Batı, halk, divan, toplumcu şiir geleneklerine ait unsurları bir potada eriterek biçim ve öz yönünden kendine özgü bir şiir ortaya koymuştur.
Toplumcu gerçekçi anlayışla şiir yazmış ancak toplumcu gerçekçilerden farklı olarak şiirini ideolojinin aracı haline getirmemiş; kendine özgü bir “toplumcu gerçekçi” şiir akımı oluşturmuştur.
“Duvar” kitabındaki şiirlerinde halk şiirinden yararlanarak toplumsal konulara, “Sisler Bulvarı”nda bireysel duygulara yer vermiştir.
“Elde Var Hüzün”, “Yasak Sevişmek” ve “Tutuklunun Günlüğü” şiir kitaplarında divan edebiyatı geleneğinden beslenmiştir.
Barış, özgürlük, geleceğe umut gibi sosyal temaların yanında aşk, yalnızlık, umutsuzluk, bunalım, ölüm gibi bireysel temaları da işlemiştir.
Şiire yeni bir ses, coşkulu bir anlatım, zengin bir imge dünyası getirmiştir.
Şiirlerinde argoya, halk söyleyişlerine, kullanılmayan eski kelimelere, modern kent yaşamında sıkça kullanılan sözcüklere, Fransızca ve Almancadan aldığı kelimelere yer vermiştir.
Yazım kurallarına karşı çıkmış, büyük harf kullanmamış ancak özel isimlere ek geldiğinde kesme işaretiyle ayırmıştır.
Sisler Bulvarı, Yağmur Kaçağı ve Ben Sana Mecburum adlı kitaplarındaki şiirleriyle genç kuşakları etkilemiştir.
b) Yazarlık Yönü
“Sokaktaki Adam” romanında Batılılaşma uğruna yaşadığı toplumdan kopan insanların bocalamalarını işlemiştir. Romanda Kamarot Yakup’la Güzel Sanatlar Fakültesinden ayrılan Hasan’ın maceralarını anlatmıştır.
“Zenciler Birbirine Benzemez” romanında Avrupa’da komünist ve antikomünist mültecilerle karşılaşıp hayal kırıklığına uğrayan bir devrimciyi anlatmıştır. Radyo atölyesinde çalışan, yetim büyümüş Mehmet Ali’nin Paris’e gidişi ve orada yaşadığı sıkıntıları dile getirmiştir.
“Kurtlar Sofrası”sında toplumsal sorunlar ışığında bireyler arası ilişkileri tahlil etmiştir. Eserde, Atatürk döneminin milliyetçi gazetecileriyle bunlara karşı tavır takınan çıkarcıların mücadelesini anlatmıştır.
Dersaadet’te Sabah Ezanları, Mütareke yılları ve Kurtuluş Savaşı teması etrafında gelişen bir romandır. Eserde 1909’dan 1920’li yıllara kadar, İkinci Meşrutiyet’in ilanı, İttihat ve Terakki’nin siyasi partiye dönüşmesi, Jön Türklerin ikiye ayrılması, Balkan ve Birinci Dünya Savaşları, Selanik’in kaybedilmesiyle ailelerin İstanbul’a gelişi, İstanbul’un işgali, ittihatçıların bir kısmının yurt dışına kaçması, kalanların kurtuluş ümidiyle bekleyiş içine girdikleri dönemi anlatılır. Kahramanları Halıcızade Bacaksız Abdi, Neveser, Mişon Barzilay, Roza, İsmail Efendi’dir.
Sırtlan Payı, Yaraya Tuz Basmak, Bıçağın Ucu romanlarında 27 Mayıs 1960 darbesi ve etrafında gelişen olayları anlatmıştır.
“Ali Kaptanoğlu”, takma adıyla senaryolar yazmıştır.
1980’li yıllarda televizyonlarda çokça beğenilen Kartallar Yüksek Uçar, Yarın Artık Bugündür, Sekiz Sütuna Manşet gibi dizi filmlerin senaryolarını yazmıştır.
Eserleri
| Şiir | Duvar, Sisler Bulvarı, Yağmur Kaçağı, Ben Sana Mecburum, Bela Çiçeği, Yasak Sevişmek, Elde Var Hüzün, Tutuklunun Günlüğü, Ayrılık Sevdaya Dahil, Böyle Bir Sevmek, Korkunun Krallığı |
| Roman | Sokaktaki Adam, Zenciler Birbirine Benzemez, Kurtlar Sofrası, Sırtlan Payı, Dersaadet’te Sabah Ezanları, Bıçağın Ucu, Gazi Paşa, Yaraya Tuz Basmak, Fena Halde Leman, Haco Hanım Vay, O Karanlıkta Biz |
| Deneme-Eleştiri | Hangi Sol, Hangi Batı, Hangi Atatürk, Batı’nın Deli Gömleği, Gerçekçilik Savaşı, Ulusal Kültür Savaşı, İkinci Yeni Savaşı, Sağım Solum Sobe, Yanlış Kadınlar Yanlış Erkekler, |
| Gezi | Abbas Yolcu |
| Senaryo | Sekiz Sütuna Manşet, Kartallar Yüksek Uçar, Yarın Artık Bugündür, Yıldızlar Gece Büyür, Teleflaş |
