Öğretici metinlerde sıkça başvurulan anlatım biçimlerinden biri de açıklayıcı anlatımdır. Açıklayıcı anlatımda amaç, okuyucunun bilmediği ya da eksik bildiği konularda açıklama yapmak, okuyucuyu bilgilendirmektir. Bu anlatım türünün genel özellikleri şunlardır:

1. Yazarın amacı okuyucuyu bilgilendirmektir.
2. Bu anlatım türünde dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır.
3. Metindeki ifadeler kesin ve açıktır.
4. Metni oluşturan kelimeler genelde gerçek (temel) anlamlarıyla kullanılırlar.
5. Metinde düşünceyi geliştirmek için çeşitli yollara başvurulur. Düşünceyi geliştirme yollarından bazıları şunlardır:tanımlama,  açıklayıcı, betimleme, sınıflandırma, örneklendirme, karşılaştırma, tanık gösterme, sayısal verilerden yararlanma, …
6. Metinlerde söz sanatları pek kullanılmaz. (Gerekli söz sanatlarına yer verilebilir.)
7. Gereksiz söz tekrarı yapılmaz.
8. Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür.
9. Açıklayıcı anlatımla ele alınan problem açıklama yönüyle ortaya konur.
10. Açıklama yazılarında ele alınan problem değişik yönlerden irdelenir.

NOT: Öğretici anlatım ile açıklayıcı anlatım pek çok açıdan birbirine benzer. İkisi de öğretici metinlerde sıkça kullanılan anlatım türüdür. Her iki türde de amaç okuru bilgilendirmektir. Ancak öğretici anlatımda yapılan açıklamalar doğrultusunda okuyucuda davranış değişikliği beklenirken açıklayıcı anlatımda bilgilendirme ön plandadır. Öğretici anlatımda açıklayıcı anlatımdan daha somut beklentiler vardır.

• Dil, “göndergesel îşlev”de kullanılır.
• Açıklama, aydınlatma ve bilgi verme esas alınır.
• Söz sanatlarına, sözcüklerin mecaz ve yan anlamla­rına yer verilmez.
• Verilen bilgiler örneklerle ve tanımlarla pekiştirilir.
• Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür.
• Düşünce ve duygular kısa ve nesnel ifadelerle dile getirilir.

Açıklayıcı Anlatım

Öğrencilerin imtihan kâğıtlarını okuyorum. Çoğunda bir yığın bilgi var, fakat konu ile ilgisi yok ve karmaka­rışık. Kompozisyon işte bunların zıddıdır. Çeşitli konu­larda düzensiz bir yığın bilgiye sahip olmak yeterli de­ğildin Öğrenci herhangi bir konuda lüzumlu ile lüzum­suzu seçebilmen, fikirlerini bir sıraya koymasını öğren­melidir.

Bir sorunun ortaya konup o sorunun çözümünün yapıldı­ğı metinlerde kullanılan anlatım türüdür.

Herhangi bir konu hakkında bilgi verilerek açıklama ya­pılır. Söylenmek istenen açık ve kesin şekilde dile getirilir. Açıklayıcı anlatımın kullanıldığı metinler, tanımlama, örnek­lendirme, benzerlik ve karşıtlıklardan yararlanılarak düzenle­nir. Sözcüklerin gerçek anlamından yararlanılır. Dil, gönder-gesel işlevde kullanılır. Açıklayıcı anlatım, özetleyici ve yargı bildiren ifadelerle bitirilir.

Açıklayıcı anlatımda yazar sorunun çözümü için bilgi verirken kendi düşüncelerinden de yararlanır. Öğretici an­latımda ise öznellik yoktur, tüm anlatımda nesnellik vardır. Açıklayıcı anlatımın kullanıldığı metinlerde “niçin, nasıl, neden” soruları; öğretici anlatımın kullanıldığı metinlerde de “ne” sorusu sorularak anlatılmak istenen ortaya çıkarılabilir.

Vezin, kafiye dış kalıplardır. Bir dış kalıp oldu­ğu gibi bir de iç kalıp vardır. Bugünkü şairlerimizi incelediğimiz zaman bulduğumuz ortak vasıflar iç kalıptır. Dış kalıp eskirse iç kalıp da öylece eskir. Diyelim ki bugünkü şiirin, genç şiirin başlıca vasfı, bazı kimselerin söyledikleri gibi yaşamak sevgisi, yaşamaktan duyulan bazdır. Gün gelir, bu konudan bezilir, yaşamaktan duyulan hazzı söylemek eskir. Öyle ise yaşamak hazzı, bugünkü şiirin iç kalıbıdır. Vezinsizliği, kafiyesizliği üzerinde de çok durmağa değmez…

(Günlerin Getirdiği’nden, Nuru İlah Ataç)