Eleştiri temeli düşünce olan bir yazı türüdür.

Eleştiride konu sınırlaması yoktur. Her şey eleştirinin konusu olabilir.

Eleştiri, edebiyat, sanat veya düşünce yazılarının içeriğiyle bu içeriğin işlenişini, değerli ve değersiz yönlerini ortaya koyan bir yazı çeşididir.

Eleştirmenin görevi güzellik yaratmak değil, aksine daha önce­den yaratılmış güzelliği yargılamak ve onu okurlara tanıtmaktır.

Eleştiriler; okura dönük eleştiri, topluma dönük eleştiri, sanatçıya dönük eleştiri, yapıta dönük eleştiri olmak üzere kendi içinde bö­lümlere ayrılır.

Hedeflenen öğeyi doğru ve yanlış yönleriyle tanıtmayı amaçla­yabileceği gibi, bu öğenin doğru tanıtılmasını sağlamayı ve bir değerlendirmeyi de hedef alabilir.

Eleştiri düşünsel planla yazılır.

Eleştiride konu, yazının sonuna dek değerlendirilmesi yapılan esere bağlı kalmalıdır. Eser ile ilgili, değerli ve değersiz diye gös­terilen yargılar, eserden alınacak örneklere dayandırılmalıdır.

Eleştirmen öznel değerlendirmelerden kaçınmalıdır.

Eleştirmen uzman olduğu alanda yazabilir.

Türk edebiyatında eleştirinin ilk örneklerine divan edebiyatında şuara tezkerelerinde rastlanır.

NOT 

Batılı anlamda edebiyatımızdaki ilk eleştiri örneği olan eser ise Namık Kemal‘in Tahrib-i Harabat’ıdır.

Eleştiri türünde eser vermiş bazı önemli sanatçılar:

Mehmet Kaplan, Nurullah Ataç, Cemil Meriç ve Hüseyin Cahit Yalçın

DÜNYA EDEBİYATI

Boielau, A. France

• Bir edebiyat veya sanat eserinin her yönüyle anlaşılmasını sağlamak ve değerlendirmek amacıyla yazılan ya­zı türüne eleştiri denir.
• Eleştiri; bir sanat eserini tüm yönleriyle çözümleyerek açıklayan, onun olumlu ve olumsuz yönlerini ortaya ko­yan çok yönlü yazıdır.
• Eleştiriler genelde nesneldir ancak öznel eleştiriler de vardır.
• Eleştirmen, değerlendirmeleriyle yazara ve okura kılavuzluk yapar.
• Edebiyatımızdaki başlıca eleştiri yazarları şunlardır: Namık Kemal, Hüseyin Cahit Yalçın, Cenap Şehabettin, Ali Canip Yöntem, Ahmet Hamdi Tanpınar, Mehmet Kaplan, Cemil Meriç, Nurullah Ataç, Memet Fuat…

Türk edebiyatında ilk eleştirinin Tanzimat Dönemi’nde yazıldığını söylemek doğru değildir ancak Batılı anlama­da eleştiri, yanı edebî eleştirinin ilk örnekleri bu dönemde verilmiştir. Tanzimat’tan önceki eleştiriler İslami ede­biyatın sadece yazı tekniğinden söz eden eserlerden oluşmaktaydı

Tanzimat Dönemi‘nde eleştiri, öncelikle divan şiir aleyhinde birtakım düşünceleri taşır. Bunların başında Namık Kemal‘in eleştirileri gelir Namık Kemal; 1866’da “Tasvir-i Efkâr” gazetesinde yazdığı “Lisân-ı Osmanî’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazatı Şâmildir” adlı uzun makalesinde edebiyatımızın gerçek sorunlarını di­le getirir ve divan edebiyatını eleştirir Bunun dışında Namık Kemal’in, zamanında yayımlanmamış olan “Talim-i Edebiyat Risalesi” ile “Celalettin Harzemşah Mukaddimesi” vardır.

Divan edebiyatına yapılan eleştiriler bakımından aynı daire içine girebilecek yazılardan biri de Ziya Paşa‘nın “Şiir ve İnşa (1868)”makalesidir.

Ziya Paşa’nın, yeni devrin ilk antolojisi olan “Harabat” uzun manzum mukaddimesi ile tekrar divan şiirine dönü­şünü, ona sempatisini göstermesi, hatta divan şiirinin kısa bir muhasebesini yapması üzerine Namık Kemal, Ziya Paşa’nın “Harabat” adlı eserini, “Tahrib-i Harabat”ve “Takip” adlı eserleriyle eleştirir.

Recaizade Mahmut Ekrem, edebiyatta genç nesle onculuk eden hocalığı ve teorik yazılarıyla önem kazanır Recaizade’nin; konuları yeni kategorilere yerleştirmesi, edebiyattan estetiğe ve psikolojiye doğru bir çıkış ara­ması bakımından önemli olan “Talim-i Edebiyat” adlı eseri büyük ilgi görmüştür Özellikle yeni şiir için bir be­yanname sayılabilecek “Takdir-i Elhan”ı ve “Zemzeme” mukaddimesi devrin teorik kitaplarının önemlilerindendir.

Edebiyat tarihlerine genelde eski edebiyat taraftarı olarak geçen ancak yenileşen edebiyatımızın temsilcileri arasında bulunan Muallim Naci‘nin Recaizade Mahmut Ekrem‘le giriştiği, daha sonra taraftarlarının devam et­tirdiği tartışmalar, şiirin gelişmesi ve eleştiri turu açısından çok önemlidir. Muallim Naci, bu konudaki düşünce­lerini, Ekrem’in “Zemzeme“sine karşılık olarak “Demdeme” adı altında toplar. “Istılahat-ı Edebiyye“sı ise es­ki geleneğin son belagat (düzgün anlatma) kitabı olarak kalacaktır. Fakat onun eleştiri alanında asıl dikkati çe­ken görüşleri Beşir Fuat’ı tanıdıktan sonra başlar Edebiyat üzerine karşılıklı yazışmalarından oluşan “İntikad”, birbirinden çok farklı dünya görüşlerinin sahibi olan iki kışının, medenî bir çerçevede tartışmalarını göstermesi bakımından üzerinde durulması gereken bir eserdir.