Türk Divan şiirinin ilk verimleri 13. yy sonunda görülür. Sonraki asırlarda parlak çağını yaşayan bu edebiyat, 18. asırdan sonra büyük şairler çıkaramaz olur.
13. asırda din dışı eserler veren ve Divan şiirinin ilk temsilcisi sayılan Hoca Dehhani’nin hayatı hakkında etraflıca bilgi yoktur. Horasanlı olduğu, Konya’ya gelip Anadolu Selçuklu sultanı 3. Alaaddin’e kasideler sunduğu, eserlerinden anlaşılmaktadır. Oldukça işlenmiş bir şiir üslubu olduğuna göre onunla aynı çağda yaşamış başka şairlerin varlığı da kuvvetli ihtimaldir.
14. asırda eser veren, Klasik edebiyatın kurulmasında büyük rolü olan şair, Ahmedi’dir. Kütahyalıdır. Mısır’da tahsil gördüğü ve uzun bir ömür sürdüğü bilinmektedir. Bursa ve Edirne sarayları çevresinde refah içinde bir hayat sürmüştür. Eserleri: Divan, İskendername, Cemşid ü Hurşid, Osmanlı Tarihi.
15. yüzyılın ünlü şairlerinden Şeyhi, İran’da tahsil görmüş ve İran şiirini yakından tanımıştır. Çelebi Mehmet’in göz hastalığına çare bulması üzerine kendisine verilen tımarın eski sahiplerinden dayak yemiştir. Bunun üzerine de meşhur, “Harname” isimli eserini yazmıştır. Eserleri: Divan, Harname, Hüsrev ü Şirin mesnevisi.
15. yüzyılda “şairlerin sultanı” olarak anılan Ahmet Paşa, Fatih’in hocası ve yakın arkadaşı olmuş, vezirlik rütbesine kadar yükselmiştir. Şiir sanatına ciddi bir önem veren Ahmet Paşa genç şairleri himaye etmiş, uzak Türk ülkelerindeki şairlerle (Ali Şir Nevayi, Hüseyin Baykara) şiir haberleşmelerinde bulunmuştur.
Timur soyundan gelmektedir. On binlerce beyitlik hamsesi vardır. Dört Türkçe Divan, bir Farsça Divan sahibidir. Edebiyatımızda ilk tezkire (antoloji) sayılan “Mecalisü’n-Nefais” onun eseridir. Çağatay lehçesiyle yazılmıştır. En önemli eseri “Muhakemetü’l-Lugateyn”, Türkçenin Farsçadan daha zengin olduğunu ispatlamak için yazılmıştır.
Divan şiirinin 16. asırdaki en büyük temsilcisi olan Fuzuli’nin asıl adı Mehmet’tir. Nerede doğduğu bilinmemektedir. Bağdat, Hille ve Kerbela bölgelerinde yaşamıştır. Azeri-Kerkük civarı şivesiyle şiirler söylemiştir.
Türkçeyle güzel ve ince şiirler yazma emelindedir. Bunu da başarmıştır. Aşk, ıstırap, fedakârlık, samimiyet temalarını işlemiş ve gazel tarzını kullanmıştır. Eserleri: Arapça, Farsça ve Türkçe Divan; Leyla vü Mecnun, Beng ü Bade, Şikâyetname, Enisü’l-Kalp, Rind ü Zahid, Hadikatü’s-Süeda, Su Kasidesi…
Anadolu ve İstanbul’da gelişen Divan şiirinin ilk büyük üstadı sayılan Baki, 16. asrın en ünlü şairidir. “Şairlerin Sultanı” (Sultanu’ş-Şuara) unvanıyla yüceltilmiştir. Şiirlerinde devrinin ihtişamını kelime ve sesleriyle vermeyi başarmıştır. Hayatın geçiciliğini, dünya nimetlerinden faydalanma gereğini işlemiştir.
Baki’nin divanında az şiir bulunmasına rağmen onu ölümsüz yapan, şiirlerinin özgünlüğüdür. Kanuni’nin vefatı üzerine yazdığı “Kanuni Mersiyesi” edebiyatımızın zirve eserlerindendir.
17. yy Divan şiirinin zirvelerindendir. Asıl adı Ömer olan şair, Erzurum’un Hasankale ilçesinde doğmuş, Erzurum’da tahsilini tamamlamış ve İstanbul’a gelmiştir. Kalemi kılıç gibi kullanan ve söz sanatında eşsiz güce sahip olan Nef’i inandığı ve gördüğü her şeyi olanca açıklığıyla ifade etmiştir. Şairin kasideciliği ölçüsünde kuvvetli bir yönü de hicivciliğidir. En önemli eseri divanıdır. Hicivlerini ise Siham-ı Kaza adını verdiği eserde toplamıştır.
Mutasavvıf bir şairdir. Bütün eserlerinde toplum meselelerini işlemiştir. Eğitime özellikle yer veren Nabi “hikmetli ve öğretici şiir” geleneğinin ustasıdır. Eserleri: Türkçe ve Farsça Divan, Hayriye-i Nabi, Hayrabad, Tuhfetu’l-Haremeyn.
Divan edebiyatının büyük şairi Nedim, doğma büyüme İstanbulludur. Lale Devri denince akla ilk gelen şair Nedim’dir. Medrese eğitimi aldıktan sonra çeşitli görevlerde bulunmuştur. Bunlardan en önemlisi devrin sadrazamı Damat İbrahim Paşa’nın kütüphanesinde memur olarak çalışmasıdır. Patrona Halil isyanı sırasında damdan dama atlarken ölmüştür.
Devrini en güzel şiirleştiren ve Divan şiirinin diline sadelik ve mahalli söyleyiş getiren şairdir. Şiire halk ruhunu, halk deyimlerini, halk zevkini hatta halk vezin ve şekillerini yansıtan Nedim, Türk edebiyatının “Mahallileşme Cereyanı” denilen böyle bir edebi çığrın şairidir.
Nedim’in tek eseri divanıdır. Bundan başka, iki meşhur Arapça tarihi kitabını tercüme eden heyete katılmıştır.
Mevlevi şeyhlerinden olan Şeyh Galip, Divan şiirinin zirvelerinden ve aynı zamanda son büyük temsilcisidir. Söz sanatında en güzeli başarma azminde olup bunu da başarmıştır. Çok zengin ve süslü bir şiir dili vardır. Yazdığı “Hüsn ü Aşk” mesnevisi ile haklı bir şöhrete ulaşmıştır.
Tasavvuf hakikatini ve ilahi aşkı dile getiren Şeyh Galip’in kapalı ve anlaşılması zor bir üslubu vardır.
Şeyh Galip’in Divan’ı ve Hüsn ü Aşk’ından başka bazı tasavvufi mensur eserleri ve şerhleri de vardır.
Divan şiirine yerli ve milli özellikler katmıştır. Anlaşılır bir dil kullanmış; Türkçeyi, Arapça ve Farsçaya karşı korumuştur. Divan’ı vardır.
15. yy süslü nesir yazarıdır. En önemli eseri “Tazarru’name”dir.
18. yy sade nesir yazarıdır. En önemli eseri “Kabusname”dir.
17. yy sanatçısıdır. Avrupalıların “Hacı Kalfa” olarak tanıdıkları Kâtip Çelebi bilim adamıdır. Didaktik amaçlı eserler vermiştir. Bazı eserleri: Cihannüma, Fezleke, Keşfü’z-Zünun, Mizanü’l-Hak.
17. yy sanatçısıdır. İlk seyahatname yazarıdır. Elli yıl boyunca gezmiş, gezdiği yerleri kaleme almıştır. “Seyahatname” on ciltlik, abartılı ve yalın bir anlatımı olan eserdir.
Leyla vü Mecnun: Fuzuli’ye ait mesnevi tarzında bir eserdir. İnsana duyulan aşkın ilahi aşka dönüşmesi anlatılır.
Su Kasidesi: Fuzuli’ye ait naat türünde yani peygamberi öven bir eserdir.
Şikâyetname: Fuzuli’nin, Nişancı Celalzade Mustafa Çelebi’ye yazdığı toplumsal ve sosyal eleştiri niteliğinde bir mektuptur.
Mevlit: Asıl adı “Vesiletü’n-Necat” olan Süleyman Çelebi’ye ait mesnevi tarzında bir eserdir. Aruzla yazılmıştır. Altı bölümden oluşur:
Kanuni Mersiyesi: Baki’nin Kanuni için yazdığı ağıt türünde bir şiirdir.
Tazarru’name: Sinan Paşa’nın eseridir. Allah’a yakarış demektir. Secilerle dolu, süslü nesir örneiğidir.
Hüsn ü Aşk: Şeyh Galip’in mesnevi tarzındaki eseridir. Nabi’nin “Hayriye” adlı mesnevisinden daha güzel mesnevi yazabileceğini ispatlamak için yazmıştır.
]]>Medreseden yetişmiş aydınların Arap ve özellikle Fars edebiyatını örnek alarak meydana getirdikleri bir yazılı edebiyattır.
Her şair; kendi şiirlerini, adıyla birlikte divan denilen eserde topladığı için bu edebiyata da “Divan edebiyatı” denilmiştir. Bu edebiyat ilim ve sanat adamları gibi seçkin insanlar tarafından anlaşılabildiği için “Yüksek Zümre Edebiyatı”, belli kurallara bağlı olduğu için “Klasik Türk Edebiyatı” olarak da adlandırılır.
Bu edebiyat (11–12. yüzyıldan başla-tanlar varsa da) 13. yüzyıldan başlayarak verilen eserlerde kendini göstermiştir. 19. yüzyıl ortalarına kadar sürmüştür. Bu yüzden dünyanın en uzun süren edebiyatıdır. Divan edebiyatının temel anlatım aracı nazım olduğu için önce divan şiirinin özellikleri üzerinde durmak gerekir.